اندیشه امین

مجموعه سوم: بیان مبانی عقلی و قلبی شخصیت مسلمان

بحث ساختاری حول سوره های این مجموعه:

پیش از این بیان شد که سوره صاد انتهای مجموعه دوم این قسم است پس سوره زمر ابتدای مجموعه سوم خواهد بود و همچنین با دلالیل متعددی اثبات خواهد شد که سوره شوری، ابتدای مجموعه بعدی است و این اقتضا دارد که سوره های غافر و فصلت، تتمه مجموعه ای باشند که با سوره زمر آغاز شده و خصوصا زمانی که معنای این سوره ها هم دلیلی بر این حرف ماست.

زمانی که این سه سوره بیان می شوند، مشاهده خواهد شد که هر چیزی در این سوره ها، دلالت بر این دارد که این سه سوره دارای وحدت متکاملی هستند و می توان آنها را در یک مجموعه قرار داد.

به شکل بارز و واضحی مشاهده خواهد شد که سوره فصلت در محور سوره هود تفصیل داده شده. از باب مثال ابتدای هر دو سوره را ملاحظه می کنیم: سوره هود با آیه «الر* کِتابٌ أُحْکِمَتْ آیاتُهُ ثُمَّ فُصِّلَتْ مِنْ لَدُنْ حَکِیمٍ خَبِیرٍ*أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا اللَّهَ إِنَّنِی لَکُمْ مِنْهُ نَذِیرٌ وَبَشِیرٌ ....» شروع شده و سوره فصلت با آیات «حم* تَنْزِیلٌ مِنَ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ* کِتابٌ فُصِّلَتْ آیاتُهُ قُرْآناً عَرَبِیًّا لِقَوْمٍ یَعْلَمُونَ* بَشِیراً وَنَذِیراً ....» و پیش از این بیان شد که محور سوره هود آیه«یا أَیُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّکُمُ الَّذِی خَلَقَکُمْ وَالَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ ....» از سوره بقره است.

همچنین به شکل بارز و واضحی مشاهده خواهد شد که سوره زمر در محور سوره یونس تفصیل داده شده که این امر نیز با دقت در ابتدای هر دو سوره امکان پذیر است: سوره یونس با آیه «الر تِلْکَ آیاتُ الْکِتابِ الْحَکِیمِ* أَکانَلِلنَّاسِ عَجَباً أَنْ أَوْحَیْنا إِلى رَجُلٍ مِنْهُمْ أَنْ أَنْذِرِ النَّاسَ وَبَشِّرِ الَّذِینَ آمَنُوا أَنَّ لَهُمْ قَدَمَ صِدْقٍ عِنْدَ رَبِّهِمْ قالَ الْکافِرُونَ إِنَّ هذا لَساحِرٌ مُبِینٌ» شروع شده و سوره زمر هم با آیه «تَنْزِیلُ الْکِتابِ مِنَ اللَّهِ الْعَزِیزِ الْحَکِیمِ* إِنَّا أَنْزَلْنا إِلَیْکَ الْکِتابَبِالْحَقِّ فَاعْبُدِ اللَّهَ مُخْلِصاً لَهُ الدِّینَ» آغاز شده و در آینده تشابهات بسیار زیادی بین مضمون دو سوره زمر و یونس مشاهده خواهد شد. پیش از این بیان شد که محور سوره یونس آیه «الم* ذلِکَ الْکِتابُ لا رَیْبَ فِیهِ هُدىً لِلْمُتَّقِینَ» از سوره بقره است.

همچنین به شکل بارز و واضحی مشاهده خواهد شد که سوره غافر از کافرین بحث می کند چرا که بعد از مقدمه سوره بطور مستقیم آیه «ما یُجادِلُ فِی آیاتِ اللَّهِ إِلَّا الَّذِینَ کَفَرُوا فَلا یَغْرُرْکَ تَقَلُّبُهُمْ فِی الْبِلادِ» آمده و همچنین در این سوره آیه «إِنَّ الَّذِینَ یُجادِلُونَ فِی آیاتِ اللَّهِ بِغَیْرِ سُلْطانٍ أَتاهُمْ إِنْ فِی صُدُورِهِمْ إِلَّا کِبْرٌ ما هُمْ بِبالِغِیهِ ....» آمده و در خاتمه سوره هم آمده «وَخَسِرَ هُنالِکَ الْکافِرُونَ» و به همین دلیل می گوییم که محور سوره مومن (غافر) آیه «إِنَّالَّذِینَ کَفَرُوا سَواءٌ عَلَیْهِمْ أَأَنْذَرْتَهُمْ أَمْ لَمْ تُنْذِرْهُمْ لا یُؤْمِنُونَ» از سوره بقره است.

بنابر این می توانیم بگوییم که سوره های زمر و مومن (غافر) در مقدمه سوره بقره تفصیل داده شده اند و سپس سوره فصلت آیاتی که بعد از مقدمه سوره بقره آمده اند را تفصیل می دهد. و تفصیل همه این موارد را در ادامه خواهیم دید.

به این ترتیب مشاهده می شود که آیات ابتدایی سوره بقره، در این قسم (قسم مثانی) چندین و چند بار تفصیل داده شده اند و در هر دفعه و هر مرتبه روح جدید و اسلوب جدید و سیاق جدید و نمایش جدید و وحدت جدیدی در هر سوره و در هر مجموعه ای مشاهده می شود و این مظهری از مظاهر اعجاز در این قرآن است. این که یک معنی واحد با اسلوب های زیاد در سوره های متعدد ارائه می شود و در هر مرتبه چیزهای جدید و معانی مکنون جدیدی مشاهده می شود.

یکی از دلایلی که این قسم به عنوان قسم مثانی نامیده شده هم همین تکرار معانی در این قسم است، چرا که در این قسم معانی دوباره و چندباره تکرار می شوند و یا به عبارت عربی می توان گفت که معانی در این قسم «تثنی و تکرر مره بعد مره». همچنین خداوند در سوره زمر می فرماید «اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدِیثِ کِتاباً مُتَشابِهاً مَثانِیَ تَقْشَعِرُّ مِنْهُ جُلُودُ الَّذِینَ یَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ ثُمَّ تَلِینُ جُلُودُهُمْ وَقُلُوبُهُمْ إِلى ذِکْرِ اللَّهِ»

بحث معنایی حول سوره های این مجموعه:

ملاحظه خواهد شد که این سه سوره خیلی به مسائل احکام عملی نمی پردازد و بیشتر آیاتش بر بنای شخصیت عقلی و قلبی مسلمان متمرکز شده چرا که این مساله، مبنای اجرای احکام است.

هر یک از این سوره های سه گانه معانی اصلی که انسان باید نسبت به آنها متذکر باشد را بیان می کنند و از طرف دیگر این سه سوره یک کل واحد که مورد نیاز انسان است را ارائه می کنند.