رسول الله ص: «اعطیت سبع الطوال مکان التوراه، و اعطیت المئین مکان الانجیل، و اعطیت المثانی مکان الزبور و فضلت بالمفصل»

همانطور که بیان شد، قرآن کریم از مجموعه ای از اقسام تشکیل شده:

قسم اول، شامل هفت سوره طوال است که در آنها نوعی از تکامل و تفصیل مشاهده می شود.

قسم دوم، با سوره یونس شروع شده و به سوره قصص ختم می شود که در آن نوعی از تکامل و تفصیل مشاهده می شود. زمانی که سوره یونس مشاهده می شود، از اوائل سوره، انسان حس می کند که مقابل یک قسم جدید از قرآن قرار گرفته است و زمانی که قسم دوم به سوره قصص ختم می شود و سوره بعدی با «الم» آغاز می شود، باز هم انسان حس می کند که قسم جدیدی شروع شده است.

تذکر این نکته ضروری است که شروع قسم جدید به این معنی نیست که انفصالی با قسم قبلی ایجاد شده، بلکه هر قسم، معانی اش را بر حسب یک نظام معین توضیح می دهد که همان نظام و نسق سوره بقره است.

میان علما در اینکه ابتدای قسم مفصل کجاست، اختلاف وجود دارد، بعضی سوره محمد ص را ابتدای قسم آخر قرآن می دانند و بعضی سوره های دیگر را. این اختلاف عمیق بین علما، نشان دهنده این مطلب است که این قضیه اجتهادی است و نصی در این زمینه وجود ندارد.

بنابراین نظر نگارنده تفسیر الاساس این است که سوره های مفصل از بعد از سوره «ق» شروع می شوند، یعنی سوره «ذاریات» اولین سوره قسم مفصل است.

پس با این تعبیر قسم مثانی به عنوان قسم سوم قرآن کریم از سوره عنکبوت شروع شده و به سوره ق پایان می یابد. از تسمیه قسم سوم قرآن به مثانی درک می شود که در این قسم، معانی دوگانه ای وجود دارد. این قسم هم همانند قسم سابق از مجموعه هایی تشکیل شده و هر مجموعه نقشی را ایفا می کند.

قسم مثانی از پنج مجموعه تشکیل شده که هر مجموعه از ابتدا تا انتهای سوره بقره را به نوعی تفصیل می دهد:

·         در مجموعه اول از قسم مثانی، در سوره عنکبوت بحثی درباره امتحان و نصرت بیان شده. همچنین در اثنای این مجموعه در سوره احزاب بحثی درباره زلزله آمده و سپس در سوره سبأ و فاطر و یس کامل شده و به این ترتیب معانی مجموعه اول تکمیل شده است

·         سپس مجموعه دوم آمده که شامل دو سوره است: صافات و ص. این دو سوره، معانی که در مجموعه اول بیان شده بود را تکمیل کرده.

·         سپس دو مجموعه زمر (سوره های زمر، غافر، فصلت) و شوری (سوره های شوری، زخرف، دخان) آمده و در شأن این قرآن حجت هایی را اقامه کرده است

سپس مجموعه پنجم آمده که از نصر و قتال و بحث کرده و این قسم به سوره ق خاتمه یافته.