سوره نوح: معرفی نمونه ای از کافران که انذار یا عدم انذارشان فایده ای ندارد

محور سوره: 6 سوره بقره

إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا سَواءٌ عَلَیْهِمْ أَأَنْذَرْتَهُمْ أَمْ لَمْ تُنْذِرْهُمْ لا یُؤْمِنُونَ (6)

بی تردید برای کسانی که (به خدا و آیاتش) کافرند مساوی است، چه (از عذاب) بیمشان دهی یا بیمشان ندهی، ایمان نمی آورند.

سوره حاقه بحثی درباره عذاب تکذیب کنندگان روز قیامت و عذاب کافرین در آخرت بیان کرد. سوره معارج هم بحثی درباره عذاب تکذیب کنندگان روز قیامت در آخرت بیان کرد. هم اکنون سوره نوح بیان می شود تا داستان قوم نوح ع که در سوره حاقه بیان شده بود را مفصلا بیان کند تا کیفیت عذاب این قوم در دنیا مشخص شود و همچنین برای اینکه مشخص شود که خداوند قبل از اینکه حجت بر قومی تمام نشود، آنها را هلاک نمی کند.

آمدن سوره نوح بعد از سوره معارج که درباره موقف کفار این امت بحث می کند، در حکم بیان نمونه و مثالی از بحث های پیشین است و به این ترتیب این سوره هشداری برای امت است.

در مقدمه سوره بقره بحثی درباره کافرین است و اینکه انذار یا عدم انذار رسول الله ص فرقی برای آنها ندارد، سوره نوح آمده تا بیان کند که نوح ع قومش را دعوت کرد و قومش همه تلاشش را برای مقابله با او بکار گرفت و او را انکار کرد و از او روی گردانید. پس با این حساب سوره نوح نمونه ای از کفار را بیان می کند که انذار و عدم انذار آنها فایده ای ندارد «إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا سَواءٌ عَلَیْهِمْ أَأَنْذَرْتَهُمْ أَمْ لَمْ تُنْذِرْهُمْ لا یُؤْمِنُونَ»

این سوره داستان یک امت و رسولش را بیان می کند و نمونه ای از قومی است که از انذار روی گردانی کرده و همچنین نمونه ای از رسولی است که همه تلاش و کوششش را در راه انذار قومش انجام داده. همچنین از خلال دروس این سوره، مطالب زیادی درباره انذار و روش ها و مضامینش فهمیده می شود.

مقدمه: آیه اول: وظیفه نوح ع انذار قومش است

مشاهده می شود که مضمون رسالت الهی که خداوند بر عهده نوح ع گذاشته بود، انذار به عذاب الهی بود و به این ترتیب اهمیت انذار صحیحی که سوره به طور مفصل در فقره اولش بیان کرده، فهمیده می شود.

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِیمِ‌ (0)

به نام خداوند بخشنده بخشایشگر

إِنَّا أَرْسَلْنَا نُوحاً إِلَى قَوْمِهِ أَنْ أَنْذِرْ قَوْمَکَ مِنْ قَبْلِ أَنْ یَأْتِیَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ‌ (1)

ما نوح را به سوی قومش فرستادیم و گفتیم: «قوم خود را انذار کن پیش از آنکه عذاب دردناک به سراغشان آید!»

فقره اول: 2-25: نوح ع قومش را به حق دعوت می کرد

این سوره با مقدمه ای که وظیفه نوح ع در انذار قومش را بیان می کند شروع شده و سپس فقره اول با دو مجموعه بیان می شود: مجموعه اول فعالیت های نوح ع را به صورت اجمالی بیان می کند و در مجموعه دوم دعا و شکایت­های نوح ع درباره قومش بیان می شود. این مجموعه (مجموعه دوم این فقره) دارای 4 بخش است: بخش اول بیان اجمالی از دعوت نوح ع را بیان می کند و موقف قومش را در مقابل ایشان بیان می کند. بخش دوم بیان تفصیلی از فعالیت های نوح ع را بیان می کند و بخش سوم هم موقف قوم نوح ع در مقابل ایشان را متذکر می شود و در بخش چهارم هم عقابی که از جانب خدا به قوم نوح ع رسید بیان می شود.

مجموعه اول: 2-4: بیان اجمالی مطالبی که نوح ع به قومش گفت

قَالَ یَا قَوْمِ إِنِّی لَکُمْ نَذِیرٌ مُبِینٌ‌ (2)

گفت: «ای قوم! من برای شما بیم‌دهنده آشکاری هستم،

أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَ اتَّقُوهُ وَ أَطِیعُونِ‌ (3)

که خدا را پرستش کنید و از مخالفت او بپرهیزید و مرا اطاعت نمایید!

یَغْفِرْ لَکُمْ مِنْ ذُنُوبِکُمْ وَ یُؤَخِّرْکُمْ إِلَى أَجَلٍ مُسَمًّى إِنَّ أَجَلَ اللَّهِ إِذَا جَاءَ لاَ یُؤَخَّرُ لَوْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ‌ (4)

اگر چنین کنید، خدا گناهانتان را می‌آمرزد و تا زمان معیّنی شما را عمر می‌دهد؛ زیرا هنگامی که اجل الهی فرا رسد، تأخیری نخواهد داشت اگر می‌دانستید!»

مجموعه دوم: 5-25: بیان تفصیلی دعوت نوح ع- شکایت نوح ع به خداوند از مواقف و مواضع قومش

در این مجموعه شکایت های نوح ع به خداوند از مواقف و مواضع قومش بیان می شود و از خلال این شکایت ها می توان فهمید که قومش از انذارهای ایشان روی گردانند و همچنین از این شکایت ها می توان فهمید که نوح ع چگونه عمل کرده.

بخش اول: 5-9: بیان اجمالی از دعوت نوح ع

قَالَ رَبِّ إِنِّی دَعَوْتُ قَوْمِی لَیْلاً وَ نَهَاراً (5)

(نوح) گفت: «پروردگارا! من قوم خود را شب و روز (بسوی تو) دعوت کردم،

فَلَمْ یَزِدْهُمْ دُعَائِی إِلاَّ فِرَاراً (6)

امّا دعوت من چیزی جز فرار از حقّ بر آنان نیفزود!

وَ إِنِّی کُلَّمَا دَعَوْتُهُمْ لِتَغْفِرَ لَهُمْ جَعَلُوا أَصَابِعَهُمْ فِی آذَانِهِمْ وَ اسْتَغْشَوْا ثِیَابَهُمْ وَ أَصَرُّوا وَ اسْتَکْبَرُوا اسْتِکْبَاراً (7)

و من هر زمان آنها را دعوت کردم که (ایمان بیاورند و) تو آنها را بیامرزی، انگشتان خویش را در گوشهایشان قرار داده و لباسهایشان را بر خود پیچیدند، و در مخالفت اصرار ورزیدند و به شدّت استکبار کردند!

ثُمَّ إِنِّی دَعَوْتُهُمْ جِهَاراً (8)

سپس من آنها را با صدای بلند (به اطاعت فرمان تو) دعوت کردم،

ثُمَّ إِنِّی أَعْلَنْتُ لَهُمْ وَ أَسْرَرْتُ لَهُمْ إِسْرَاراً (9)

سپس آشکارا و نهان (حقیقت توحید و ایمان را) برای آنان بیان داشتم!

بخش دوم: 10-20: بیان تفصیلی از دعوت نوح ع

نوح ع در دعوتش دو نکته را بیان می کند: «استغفار» و «تعظیم خداوند» و مشاهده می شود که معانی که نوح ع ذکر کرده، معانی است که به این وسیله ذات خداوند عزوجل شناخته می شود، همان معانی که در ابتدای سوره بقره هم بیان شده.

فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ إِنَّهُ کَانَ غَفَّاراً (10)

به آنها گفتم: «از پروردگار خویش آمرزش بطلبید که او بسیار آمرزنده است...

یُرْسِلِ السَّمَاءَ عَلَیْکُمْ مِدْرَاراً (11)

تا بارانهای پربرکت آسمان را پی در پی بر شما فرستد،

وَ یُمْدِدْکُمْ بِأَمْوَالٍ وَ بَنِینَ وَ یَجْعَلْ لَکُمْ جَنَّاتٍ وَ یَجْعَلْ لَکُمْ أَنْهَاراً (12)

و شما را با اموال و فرزندان فراوان کمک کند و باغهای سرسبز و نهرهای جاری در اختیارتان قرار دهد!

مَا لَکُمْ لاَ تَرْجُونَ لِلَّهِ وَقَاراً (13)

چرا شما برای خدا عظمت قائل نیستید؟!

وَ قَدْ خَلَقَکُمْ أَطْوَاراً (14)

در حالی که شما را در مراحل مختلف آفرید (تا از نطفه به انسان کامل رسیدید)!

أَ لَمْ تَرَوْا کَیْفَ خَلَقَ اللَّهُ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ طِبَاقاً (15)

آیا نمی‌دانید چگونه خداوند هفت آسمان را یکی بالای دیگری آفریده است،

وَ جَعَلَ الْقَمَرَ فِیهِنَّ نُوراً وَ جَعَلَ الشَّمْسَ سِرَاجاً (16)

و ماه را در میان آسمانها مایه روشنایی، و خورشید را چراغ فروزانی قرار داده است؟!

وَ اللَّهُ أَنْبَتَکُمْ مِنَ الْأَرْضِ نَبَاتاً (17)

و خداوند شما را همچون گیاهی از زمین رویانید،

ثُمَّ یُعِیدُکُمْ فِیهَا وَ یُخْرِجُکُمْ إِخْرَاجاً (18)

سپس شما را به همان زمین بازمی‌گرداند، و بار دیگر شما را خارج می‌سازد!

وَ اللَّهُ جَعَلَ لَکُمُ الْأَرْضَ بِسَاطاً (19)

و خداوند زمین را برای شما فرش گسترده‌ای قرار داد...

لِتَسْلُکُوا مِنْهَا سُبُلاً فِجَاجاً (20)

تا از راههای وسیع و دره‌های آن بگذرید (و به هر جا می‌خواهید بروید)!»

بخش سوم: 21-24: تفصیل موقف قوم نوح ع در مقابل ایشان

قَالَ نُوحٌ رَبِّ إِنَّهُمْ عَصَوْنِی وَ اتَّبَعُوا مَنْ لَمْ یَزِدْهُ مَالُهُ وَ وَلَدُهُ إِلاَّ خَسَاراً (21)

نوح (بعد از نومیدی از هدایت آنان) گفت: «پروردگارا! آنها نافرمانی من کردند و از کسانی پیروی نمودند که اموال و فرزندانشان چیزی جز زیانکاری بر آنها نیفزوده است!

وَ مَکَرُوا مَکْراً کُبَّاراً (22)

و (این رهبران گمراه) مکر عظیمی به کار بردند...

وَ قَالُوا لاَ تَذَرُنَّ آلِهَتَکُمْ وَ لاَ تَذَرُنَّ وَدّاً وَ لاَ سُوَاعاً وَ لاَ یَغُوثَ وَ یَعُوقَ وَ نَسْراً (23)

و گفتند: دست از خدایان و بتهای خود برندارید (به خصوص) بتهای «وَد»، «سواع»، «یغوث»، «یعوق» و «نسر» را رها نکنید!

وَ قَدْ أَضَلُّوا کَثِیراً وَ لاَ تَزِدِ الظَّالِمِینَ إِلاَّ ضَلاَلاً (24)

و آنها گروه بسیاری را گمراه کردند! خداوندا، ظالمان را جز ضلالت میفزا!»

بخش چهارم: 25: آنچه خداوند با قوم نوح ع کرد

مِمَّا خَطِیئَاتِهِمْ أُغْرِقُوا فَأُدْخِلُوا نَاراً فَلَمْ یَجِدُوا لَهُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَنْصَاراً (25)

(آری، سرانجام) همگی بخاطر گناهانشان غرق شدند و در آتش دوزخ وارد گشتند، و جز خدا یاورانی برای خود نیافتند!

فقره دوم: 26-28: دعای نوح ع درباره کسانی که دعوت او را اجابت نکردند و دعای ایشان برای خودش و مومنین و مومنات

در این فقره دعای نوح ع در حق کافرین قوم و همچنین دعای ایشان برای مومنین قومش بیان می شود. همانطور که مشاهده می شود خداوند ذکر عقوبت قوم نوح ع را بر دعای ایشان مقدم داشته تا مشخص شود که خداوند این عذاب را برای انتقام از قوم نوح و همچنین یاری خود نوح ع و اجابت دعای ایشان فرستاده است.

وَ قَالَ نُوحٌ رَبِّ لاَ تَذَرْ عَلَى الْأَرْضِ مِنَ الْکَافِرِینَ دَیَّاراً (26)

نوح گفت: «پروردگارا! هیچ یک از کافران را بر روی زمین باقی مگذار!

إِنَّکَ إِنْ تَذَرْهُمْ یُضِلُّوا عِبَادَکَ وَ لاَ یَلِدُوا إِلاَّ فَاجِراً کَفَّاراً (27)

چرا که اگر آنها را باقی بگذاری، بندگانت را گمراه می‌کنند و جز نسلی فاجر و کافر به وجود نمی‌آورند!

رَبِّ اغْفِرْ لِی وَ لِوَالِدَیَّ وَ لِمَنْ دَخَلَ بَیْتِیَ مُؤْمِناً وَ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ وَ لاَ تَزِدِ الظَّالِمِینَ إِلاَّ تَبَاراً (28)

پروردگارا! مرا، و پدر و مادرم و تمام کسانی را که با ایمان وارد خانه من شدند، و جمیع مردان و زنان باایمان را بیامرز؛ و ظالمان را جز هلاکت میفزا!»