سوره ماعون: آثار تکذیب روز قیامت در زندگی روزمره بشر

محور سوره: 8-10 سوره بقره

وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَقُولُ آمَنَّا بِاللَّهِ وَ بِالْیَوْمِ الْآخِرِ وَ مَا هُمْ بِمُؤْمِنِینَ‌ (8)

گروهی از مردم کسانی هستند که می‌گویند: «به خدا و روز رستاخیز ایمان آورده‌ایم.» در حالی که ایمان ندارند.

یُخَادِعُونَ اللَّهَ وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ مَا یَخْدَعُونَ إِلاَّ أَنْفُسَهُمْ وَ مَا یَشْعُرُونَ‌ (9)

می‌خواهند خدا و مؤمنان را فریب دهند؛ در حالی که جز خودشان را فریب نمی‌دهند؛ (اما) نمی‌فهمند.

فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ فَزَادَهُمُ اللَّهُ مَرَضاً وَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ بِمَا کَانُوا یَکْذِبُونَ‌ (10)

در دلهای آنان یک نوع بیماری است؛ خداوند بر بیماری آنان افزوده؛ و به خاطر دروغهایی که میگفتند، عذاب دردناکی در انتظار آنهاست.

در مقدمه سوره بقره بعد از بحثی که درباره متقین و کافرین شده، قسمت عظیمی از بحث به منافقین اختصاص می یابد. این بحث از آیه 8 سوره بقره شروع می شود:  «وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَقُولُ آمَنَّا بِاللَّهِ وَ بِالْیَوْمِ الْآخِرِ وَ مَا هُمْ بِمُؤْمِنِینَ‌» آنها کسانی هستند که به ایمان به خدا و روز قیامت دعوت می کنند، ولی خودشان ایمان ندارند و به همین دلیل از «مکذبین» هستند. سوره ماعون هم با آیه: «أَ رَأَیْتَ الَّذِی یُکَذِّبُ بِالدِّینِ‌» شروع شده و آثار تکذیب در سلوک انسان را بیان می کند و از آنجا که تکذیب روز قیامت اخلاق مشترک بین منافقین و کافرین است و آثار واحدی در نزد همه دارد، در ابتدای سوره ذکر نشده که منافقین هستند ولی از خاتمه سوره که بیان می کند «وای بر نمازگزاران» می توان فهمید که منظور سوره، همان منافقین هستند.

پس این سوره به قضیه نفاق مرتبط است و از آنجا که حاصل نفاق کفر است، می توان به این نتیجه رسید که بخشی از این سوره در آن واحد درباره کفر و نفاق بحث می کند.

سوره ماعون: بیان صفات منافقین

از سیاق این سوره مشخص می شود که تکذیب روز جزا، باعث ایجاد رفتارهایی در انسان می شود و صفاتی را در انسان تقویت می کند، از جمله: با خشونت راندن یتیم، عدم تشویق دیگران به اطعام مساکین، و همچنین رفتارهایی را نزد منافقین تقویت می کند، از جمله: سهل انگاری در نماز، ریا در نماز، منع کردن دیگران از اسباب ضروری زندگی.

در مقدمه سوره بقره خداوند متقین را با وصف «ایمان به غیب» توصیف کرده بود و منافقین را با این وصف که: «به ایمان دعوت می شوند ولی ایمان نمی آورند». در این سوره خداوند منافقین و کافرین را با وصف «تکذیب روز قیامت»توصیف کرده است.

در مقدمه سوره بقره خداوند متقین را با وصف «انفاق» وصف کرده بود و در این سوره خداوند در مورد کافرین و منافقین می فرماید: «انفاق نمی کنند و تشویق به انفاق هم نمی کنند بلکه یتیم را اذیت می کنند و اسباب ضروری زندگی را منع می کنند.»

در مقدمه سوره بقره خداوند متقین را با وصف «یقیمون الصلوه» وصف کرده بود و در این سوره خداوند در مورد منافقین می فرماید: «در نمازشان سهل انگارند و ریا می کنند»

از ذکر این مباحث متوجه می شویم که سوره ماعون تصویر عمومی متقین و کافرین و منافقین که در سوره بقره ارائه شده بود را کامل می کند و تفصیل وسیع تری درباره قضیه نفاق بیان می کند و به این صورت ارتباط این سوره با محورش واضح می شود.

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِیمِ‌ (0)

به نام خداوند بخشنده بخشایشگر

أَ رَأَیْتَ الَّذِی یُکَذِّبُ بِالدِّینِ‌ (1)

آیا کسی که روز جزا را پیوسته انکار می‌کند دیدی؟

فَذٰلِکَ الَّذِی یَدُعُّ الْیَتِیمَ‌ (2)

او همان کسی است که یتیم را با خشونت می‌راند،

وَ لاَ یَحُضُّ عَلَى طَعَامِ الْمِسْکِینِ‌ (3)

و (دیگران را) به اطعام مسکین تشویق نمی‌کند!

فَوَیْلٌ لِلْمُصَلِّینَ‌ (4)

پس وای بر نمازگزارانی که...

الَّذِینَ هُمْ عَنْ صَلاَتِهِمْ سَاهُونَ‌ (5)

در نماز خود سهل‌انگاری می‌کنند،

الَّذِینَ هُمْ یُرَاءُونَ‌ (6)

همان کسانی که ریا می‌کنند،

وَ یَمْنَعُونَ الْمَاعُونَ‌ (7)

و دیگران را از وسایل ضروری زندگی منع می‌نمایند!