سوره فلق: امر به پناه بردن به خداوند از شر شیطان
محور سوره: 30-39 سوره بقره
وَ إِذْ قَالَ رَبُّکَ لِلْمَلاَئِکَةِ إِنِّی جَاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَةً قَالُوا أَ تَجْعَلُ فِیهَا مَنْ یُفْسِدُ فِیهَا وَ یَسْفِکُ الدِّمَاءَ وَ نَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِکَ وَ نُقَدِّسُ لَکَ قَالَ إِنِّی أَعْلَمُ مَا لاَ تَعْلَمُونَ (30)
(به خاطر بیاور) هنگامی را که پروردگارت به فرشتگان گفت: «من در روی زمین، جانشینی [نماینده‌ای] قرار خواهم داد.» فرشتگان گفتند: «پروردگارا!» آیا کسی را در آن قرار می‌دهی که فساد و خونریزی کند؟! (زیرا موجودات زمینی دیگر، که قبل از این آدم وجود داشتند نیز، به فساد و خونریزی آلوده شدند. اگر هدف از آفرینش این انسان، عبادت است،) ما تسبیح و حمد تو را بجا می‌آوریم، و تو را تقدیس می‌کنیم.» پروردگار فرمود: «من حقایقی را میدانم که شما نمی‌دانید.»
وَ عَلَّمَ آدَمَ الْأَسْمَاءَ کُلَّهَا ثُمَّ عَرَضَهُمْ عَلَى الْمَلاَئِکَةِ فَقَالَ أَنْبِئُونِی بِأَسْمَاءِ هٰؤُلاَءِ إِنْ کُنْتُمْ صَادِقِینَ (31)
سپس علم اسماء [علم اسرار آفرینش و نامگذاری موجودات] را همگی به آدم آموخت. بعد آنها را به فرشتگان عرضه داشت و فرمود: «اگر راست می‌گویید، اسامی اینها را به من خبر دهید!»
قَالُوا سُبْحَانَکَ لاَ عِلْمَ لَنَا إِلاَّ مَا عَلَّمْتَنَا إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِیمُ الْحَکِیمُ (32)
فرشتگان عرض کردند: «منزهی تو! ما چیزی جز آنچه به ما تعلیم داده‌ای، نمی‌دانیم؛ تو دانا و حکیمی.»
قَالَ یَا آدَمُ أَنْبِئْهُمْ بِأَسْمَائِهِمْ فَلَمَّا أَنْبَأَهُمْ بِأَسْمَائِهِمْ قَالَ أَ لَمْ أَقُلْ لَکُمْ إِنِّی أَعْلَمُ غَیْبَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ أَعْلَمُ مَا تُبْدُونَ وَ مَا کُنْتُمْ تَکْتُمُونَ (33)
فرمود: «ای آدم! آنان را از اسامی (و اسرار) این موجودات آگاه کن.» هنگامی که آنان را آگاه کرد، خداوند فرمود: «آیا به شما نگفتم که من، غیب آسمانها و زمین را میدانم؟! و نیز میدانم آنچه را شما آشکار میکنید، و آنچه را پنهان میداشتید!»
وَ إِذْ قُلْنَا لِلْمَلاَئِکَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلاَّ إِبْلِیسَ أَبَى وَ اسْتَکْبَرَ وَ کَانَ مِنَ الْکَافِرِینَ (34)
و (یاد کن) هنگامی را که به فرشتگان گفتیم: «برای آدم سجده و خضوع کنید!» همگی سجده کردند؛ جز ابلیس که سر باز زد، و تکبر ورزید، (و به خاطر نافرمانی و تکبرش) از کافران شد.
وَ قُلْنَا یَا آدَمُ اسْکُنْ أَنْتَ وَ زَوْجُکَ الْجَنَّةَ وَ کُلاَ مِنْهَا رَغَداً حَیْثُ شِئْتُمَا وَ لاَ تَقْرَبَا هٰذِهِ الشَّجَرَةَ فَتَکُونَا مِنَ الظَّالِمِینَ (35)
و گفتیم: «ای آدم! تو با همسرت در بهشت سکونت کن؛ و از (نعمتهای) آن، از هر جا می‌خواهید، گوارا بخورید؛ (اما) نزدیک این درخت نشوید؛ که از ستمگران خواهید شد.
فَأَزَلَّهُمَا الشَّیْطَانُ عَنْهَا فَأَخْرَجَهُمَا مِمَّا کَانَا فِیهِ وَ قُلْنَا اهْبِطُوا بَعْضُکُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ وَ لَکُمْ فِی الْأَرْضِ مُسْتَقَرٌّ وَ مَتَاعٌ إِلَى حِینٍ (36)
پس شیطان موجب لغزش آنها از بهشت شد؛ و آنان را از آنچه در آن بودند، بیرون کرد. و (در این هنگام) به آنها گفتیم: «همگی (به زمین) فرود آیید! در حالی که بعضی دشمن دیگری خواهید بود. و برای شما در زمین، تا مدت معینی قرارگاه و وسیله بهره برداری خواهد بود.»
فَتَلَقَّى آدَمُ مِنْ رَبِّهِ کَلِمَاتٍ فَتَابَ عَلَیْهِ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ (37)
سپس آدم از پروردگارش کلماتی دریافت داشت؛ (و با آنها توبه کرد.) و خداوند توبه او را پذیرفت؛ چرا که خداوند توبه‌پذیر و مهربان است.
قُلْنَا اهْبِطُوا مِنْهَا جَمِیعاً فَإِمَّا یَأْتِیَنَّکُمْ مِنِّی هُدًى فَمَنْ تَبِعَ هُدَایَ فَلاَ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لاَ هُمْ یَحْزَنُونَ (38)
گفتیم: «همگی از آن، فرود آیید! هرگاه هدایتی از طرف من برای شما آمد، کسانی که از آن پیروی کنند، نه ترسی بر آنهاست، و نه غمگین شوند.»
وَ الَّذِینَ کَفَرُوا وَ کَذَّبُوا بِآیَاتِنَا أُولٰئِکَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ (39)
و کسانی که کافر شدند، و آیات ما را دروغ پنداشتند اهل دوزخند؛ و همیشه در آن خواهند بود.
بعد از دو آیه محور سوره اخلاص، در سوره بقره داستان حضرت آدم ع بیان می شود (آیات 30-39). در این داستان مشاهده می شود که حسد ابلیس باعث شد آن کار را با حضرت آدم ع بکند و او را از بهشت بیرون براند در آخرین آیه سوره فلق هم مشاهده می شود: «وَ مِنْ شَرِّ حَاسِدٍ إِذَا حَسَدَ» این سوره امر می کند که از شر چند چیز به خدا پناه ببریم که آخرین آن پناه بردن از شر حسود است زمانی که حسد می ورزد، به این ترتیب ارتباط این سوره با داستان حضرت آدم ع روشن می شود.
همچنین خداوند در داستان حضرت آدم ع، به انسان ها نسبت به ابلیس علیه اللعنه هشدار می دهد و آثار بدی که به واسطه وسوسه اش نسبت به پدرمان حضرت آدم ع به وجود آمد را نمایش می دهد. و مشاهده می شود که در سوره ناس امر به پناه بردن به خداوند از شر وسواس خناس می کند خناسی که ممکن است شیطان انسی یا جنی باشد.
به این ترتیب ارتباط دو سوره ناس و فلق که به معوذتین مشهور هستند، با محورشان در سوره بقره روشن می شود. اما در ادامه ارتباط معوذتین با سوره های قبلی بیان می شود:
سوره اخلاص کمال و صفات خداوند عزوجل را معرفی کرد و معوذتین هم امر می کنند که از هر آنچه که در امر دنیا و دین نسبت به آنها هشدار وجود دارد، به خداوند عزوجل پناه ببریم. به این ترتیب ارتباط بین معوذتین و سوره اخلاص روشن شد.
سوره فلق: لزوم پناه بردن به خدا از شر مخلوقات
محور این سوره (و سوره ناس) آیاتی است که داستان حضرت آدم ع را بیان می کنند. در این آیات، بشارت خداوند عزوجل به ملائکه در مورد خلافت آدم ع، نمایش ماهیت اشیاء، سوال از ملائکه در مورد اسماء و حسد ابلیس به آدم و خودداری از سجده بر ایشان بیان شده.
سوره فلق هم بیان می کند که مخلوقات دارای شری هستند، شب هم شری دارد، در آنها که با افسون در گره ها می دمند، شر و ضرر دارند، حسود هم شر و ضرری دارد. در این میان این سوره به رسول الله ص –و به تبع آن به همه مسلمین- امر می کند که به خداوند صبح پناه ببرند، خداوندی که از شر همه اینها، انسان را به روشنایی و صبح می رساند. و او تنها کسی است که می تواند انسان را از شر این پدیده ها خلاص کند چرا که او خالق همه اینهاست و حدود خیر و شر را می داند و قادر بر نجات انسان از شر مخلوقاتش است. به این ترتیب ارتباط بین سوره و محورش برقرار است.
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ (0)
به نام خداوند بخشنده بخشایشگر
قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ (1)
بگو: پناه می‌برم به پروردگار سپیده صبح،
مِنْ شَرِّ مَا خَلَقَ (2)
از شرّ تمام آنچه آفریده است؛
وَ مِنْ شَرِّ غَاسِقٍ إِذَا وَقَبَ (3)
و از شرّ هر موجود شرور هنگامی که شبانه وارد می‌شود؛
وَ مِنْ شَرِّ النَّفَّاثَاتِ فِی الْعُقَدِ (4)
و از شرّ آنها که با افسون در گره‌ها می‌دمند (و هر تصمیمی را سست می‌کنند)؛
وَ مِنْ شَرِّ حَاسِدٍ إِذَا حَسَدَ (5)
و از شرّ هر حسودی هنگامی که حسد می‌ورزد!
- پنجشنبه ۸ تیر ۹۶
