سوره انفطار: هشدار درباره غفلت از خداوند که این غفلت، انسان را به ترک عمل می کشاند

محور سوره: 21-22 سوره بقره

یَا أَیُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّکُمُ الَّذِی خَلَقَکُمْ وَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ‌ (21)

ای مردم! پروردگار خود را پرستش کنید؛ آن کس که شما، و کسانی را که پیش از شما بودند آفرید، تا پرهیزکار شوید.

الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ الْأَرْضَ فِرَاشاً وَ السَّمَاءَ بِنَاءً وَ أَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَرَاتِ رِزْقاً لَکُمْ فَلاَ تَجْعَلُوا لِلَّهِ أَنْدَاداً وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ‌ (22)

آن کس که زمین را بستر شما، و آسمان [ جو زمین‌] را همچون سقفی بالای سر شما قرار داد؛ و از آسمان آبی فرو فرستاد؛ و به وسیله آن، میوه‌ها را پرورش داد؛ تا روزی شما باشد. بنابر این، برای خدا همتایانی قرار ندهید، در حالی که می‌دانید (هیچ یک از آنها، نه شما را آفریده‌اند، و نه شما را روزی می‌دهند).

سوره انفطار در همان محور سوره تکویر تفصیل داده شده و به این جهت شروع این سوره همانند شروع سوره تکویر است و همچنین از نظر معنایی هم شبیه معانی است که در مقطع اول سوره تکویر بیان شد با این تفاوت که سوره تکویر بر آیه: «عَلِمَتْ نَفْسٌ ما أَحْضَرَتْ » بنا شده بود و این سوره بر آیه: «عَلِمَتْ نَفْسٌ ما قَدَّمَتْ وَأَخَّرَتْ » بنا شده است.

همانطور که سوره واقعه با بحثی درباره روز قیامت شروع شده بود و ابتدای آن سوره هم «اذا» بود، و آن سوره انتهای مجموعه خودش بود، سوره انفطار هم به دلیل اینکه با بحثی درباره روز قیامت و «اذا» شروع شده، انتهای مجموعه خودش است.

فقره اول: 1-5: تشویق انسان برای پیش فرستادن خیر و نفرستادن شر برای آخرتش

مشاهده می شود که این فقره پس از اینکه در چند آیه تصویری از روز قیامت می دهد، به آیه: «عَلِمَتْ نَفْسٌ ما قَدَّمَتْ وَأَخَّرَتْ » ختم می شود و این نشان می دهد که این فقره انسان را تشویق می کند که برای آخرتش خیر را پیش فرستد و شر را نفرستد. و خیری که برای آخرت فرستاده می شود، عبادت و تقوا است.

این فقره به نفس بشری می گوید: زمانی که روز قیامت بیاید خواهی دانست که چه چیزی را پیش فرستاده ای و چه چیزی را برای بعد گذاشته ای، پس به پیش فرستادن ادامه بده و عمل صالح انجام بده.

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِیمِ‌ (0)

به نام خداوند بخشنده بخشایشگر

إِذَا السَّمَاءُ انْفَطَرَتْ‌ (1)

آن زمان که آسمان [ کرات آسمانی‌] از هم شکافته شود،

وَ إِذَا الْکَوَاکِبُ انْتَثَرَتْ‌ (2)

و آن زمان که ستارگان پراکنده شوند و فرو ریزند،

وَ إِذَا الْبِحَارُ فُجِّرَتْ‌ (3)

و آن زمان که دریاها به هم پیوسته شود،

وَ إِذَا الْقُبُورُ بُعْثِرَتْ‌ (4)

و آن زمان که قبرها زیر و رو گردد (و مردگان خارج شوند)،

عَلِمَتْ نَفْسٌ مَا قَدَّمَتْ وَ أَخَّرَتْ‌ (5)

(در آن زمان) هر کس می‌داند آنچه را از پیش فرستاده و آنچه را برای بعد گذاشته است.

فقره دوم: 6-8: تذکر به اینکه انسان در آخرت مورد خطاب خدا قرار می گیرد- تشویق انسان به شکر نعمت های الهی

پس از اینکه در فقره قبل خداوند از علم به اینکه انسان در قیامت خواهد فهمید که چه چیزی را فرستاده و چه چیزی را برای بعد گذاشته، در این فقره به انسان تذکر می دهد که در قیامت اینگونه مورد خطاب قرار خواهد گرفت. این خطاب نشان می دهد که انسان کافر کسی است که چیزی او را در برابر پروردگارش مغرور ساخته تا جایی که عمل صالح را ترک کرده، در حالی که خداوند هر کاری برای او کرده.

یَا أَیُّهَا الْإِنْسَانُ مَا غَرَّکَ بِرَبِّکَ الْکَرِیمِ‌ (6)

ای انسان! چه چیز تو را در برابر پروردگار کریمت مغرور ساخته است؟!

الَّذِی خَلَقَکَ فَسَوَّاکَ فَعَدَلَکَ‌ (7)

همان خدایی که تو را آفرید و سامان داد و منظّم ساخت،

فِی أَیِّ صُورَةٍ مَا شَاءَ رَکَّبَکَ‌ (8)

و در هر صورتی که خواست تو را ترکیب نمود.

فقره سوم: 9-12: تکذیب روز قیامت، علت اصلی مغرور شدن انسان در مقابل خداوند است- این تکذیب درحالی است که اعمال نیک و بد انسان را می نویسند

پس از اینکه دو فقره قبل خداوند از خلال بیان دو مشهد از مشاهد قیامت، انسان را بر عمل صالح و شکر که همان عبادت و تقوا است تشویق کرد، در این فقره علت اصلی مغرور شدن در مقابل خداوند و کفران و گناه روشن می شود. علت آن تکذیب روز قیامت است. و این تکذیب و کفران در حالی انجام می شود که حافظانی بر انسان گمارده شده که اعمال نیک و بد او را می نویسند.

کَلاَّ بَلْ تُکَذِّبُونَ بِالدِّینِ‌ (9)

(آری) آن گونه که شما می‌پندارید نیست؛ بلکه شما روز جزا را منکرید!

وَ إِنَّ عَلَیْکُمْ لَحَافِظِینَ‌ (10)

و بی‌شک نگاهبانانی بر شما گمارده شده...

کِرَاماً کَاتِبِینَ‌ (11)

والا مقام و نویسنده (اعمال نیک و بد شما)،

یَعْلَمُونَ مَا تَفْعَلُونَ‌ (12)

که می‌دانند شما چه می‌کنید!

فقره چهارم: 13-19: بیان حال ابرار و فجار در قیامت- جمع بندی سوره

این فقره بر مطالبی که تا کنون در سوره بیان شد، بنا شده و از حال ابرار و فجار در روز قیامت بحث می کند. ابرار کسانی هستند که «خیر» را پیش فرستاده اند و فجار هم کسانی هستند که «شر» را پیش فرستاده اند و همینطور ابرار کسانی هستند که «شر» را نفرستاده اند و فجار کسانی هستند که «خیر» را نفرستاده اند.

ابرار کسانی هستند که مغرور نشده اند و شکر کرده اند و مشغول عبادت و تقوا بوده اند، فجار کسانی هستند که مغرور شده اند و کفران کرده و شکر نکرده اند و عبادت نکرده و تقوا نورزیده اند. ابرار کسانی هستند که روز قیامت را تکذیب نکرده اند و فجار کسانی هستند که روز قیامت را تکذیب کرده اند.

ابرار کسانی هستند که به اینکه ملائکه اعمال آنها را ثبت و ضبط می کنند، ایمان داشتند و ملائکه را گرامی داشته و آنها را اذیت نکرده اند و به گونه ای عمل کرده اند که همنشین خوبی برای ملائکه باشند. فجار کسانی هستند که ملائکه را اذیت کرده اند و همنشین خوبی برای ملائکه نبوده اند. این فجاردر روز قیامت مالک و صاحب هیچ چیزی نیستند و در مقابل ابرار در آن روز در نعمت به سر می برند.

إِنَّ الْأَبْرَارَ لَفِی نَعِیمٍ‌ (13)

به یقین نیکان در نعمتی فراوانند.

وَ إِنَّ الْفُجَّارَ لَفِی جَحِیمٍ‌ (14)

و بدکاران در دوزخند،

یَصْلَوْنَهَا یَوْمَ الدِّینِ‌ (15)

روز جزا وارد آن می‌شوند و می‌سوزند،

وَ مَا هُمْ عَنْهَا بِغَائِبِینَ‌ (16)

و آنان هرگز از آن غایب و دور نیستند!

وَ مَا أَدْرَاکَ مَا یَوْمُ الدِّینِ‌ (17)

تو چه می‌دانی روز جزا چیست؟!

ثُمَّ مَا أَدْرَاکَ مَا یَوْمُ الدِّینِ‌ (18)

باز چه می‌دانی روز جزا چیست؟!

یَوْمَ لاَ تَمْلِکُ نَفْسٌ لِنَفْسٍ شَیْئاً وَ الْأَمْرُ یَوْمَئِذٍ لِلَّهِ‌ (19)

روزی است که هیچ کس قادر بر انجام کاری به سود دیگری نیست، و همه امور در آن روز از آن خداست!