مجموعه پانزدهم: بیان معانی اصلی و اساسی و نشان دادن طریق اجمالی وصول به آن معانی

این مجموعه از دوازده سوره تشکیل شده و از نظر تعداد سوره ها، بزرگترین مجموعه در قرآن است. اولین سوره این مجموعه «عصر» با قسم شروع شده و پیش از این بیان شد که این علامت، نشان دهنده این است که یک مجموعه جدید شروع شده. زمانی که ابتدای سایر سوره ها را مشاهده کنیم، متوجه خواهیم شد که همه آنها در یک خانواده و در یک مجموعه قرار دارند.

همچنین مشاهده خواهد شد که سوره های این مجموعه، آیات سوره بقره را تا انتهای داستان حضرت آدم ع پوشش داده اند به این صورت که:

پنج سوره اول این مجموعه (عصر، همزه، فیل، قریش و ماعون) در مقدمه سوره بقره تفصیل داده شده اند و درباره مومنین و کافرین و منافقین بحث می کنند. به این صورت که سوره عصر ویژگیهای متقین را بیان می کند و سوره های همزه و فیل و قریش، بحثی درباره ویژگیهای کافرین بیان می کند و سوره ماعون صفات منافقین را بیان می کند.

چهار سوره بعدی (کوثر، کافرون، نصر و مسد) در هفت آیه بعد از مقدمه سوره بقره تفصیل داده شده اند.

سوره اخلاص در دو آیه بعد از این هفت آیه تفصیل داده شده: «هُوَ الَّذِی خَلَقَ لَکُمْ ما فِی الْأَرْضِ جَمِیعاً» از این جهت می بینیم که سوره اخلاص با «قل هو...» شروع شده.

از آنجا که بعد از این آیه، در سوره بقره قصه آدم ع بیان شده و در این داستان «حسد» ابلیس و «وسوسه» او ذکر شده، در سوره فلق داریم: «وَمِنْ شَرِّ حاسِدٍ إِذا حَسَدَ» و همچنین در سوره ناس داریم: «مِنْ شَرِّ الْوَسْواسِ الْخَنَّاسِ».

سوره های این مجموعه با محورهایشان در سوره بقره ارتباط واضح دارند و این ارتباط را در ضمن بحث هر یک از سوره ها مشاهده خواهیم کرد.

سوره های این مجموعه بعضی مکی و بعضی مدنی اند اما در تفصیل آیات سوره بقره، نظم خودشان را دارند و به ترتیب معانی موجود در سوره بقره آمده اند و این نشان می هد که ترتیب این قرآن ربانی است.

سوره های این مجموعه معانی اساسی و اصلی را بیان می کنند و طریق اجمالی وصول به آن معانی را نشان می دهند

مجموعه چهاردهم: اصلاح و علاج امراض طبیعی بشری که باعث می شوند انسان از حق و قبول آن روی گرداند.

این مجموعه از سه سوره تشکیل شده و چیزی که ما را به ابتدای این مجموعه راهنمایی می کند، اولین سوره این مجموعه است که با قسم شروع شده و پیش از این بیان شد این علامتی است که به شروع مجموعه دلالت می کند. و چیزی که ما را به انتهای این مجموعه راهنمایی می کند، سوره عصر است که با قسم شروع شده و به شروع مجموعه بعدی اشاره دارد و این نشان می دهد که سوره تکاثر پایان این مجموعه است.

پیش از این مشاهده شد که سوره ای که با قسم شروع شود، در مقدمه سوره بقره تفصیل داده می شود و این مطلب راهنمایی است برای اینکه محور سوره عادیات را بشناسیم.

همچنین پیش از این مشاهده شد که سوره حاقه در مقدمه سوره بقره تفصیل داده شده بود در سوره حاقه بیان شده بود: «کَذَّبَتْ ثَمُودُ وَعادٌ بِالْقارِعَةِ» و در سوره قارعه (دومین سوره این مجموعه) داریم: «الْقارِعَةُ مَا الْقارِعَةُ» وجود کلمه قارعه در هر دو سوره نشان می دهد که این دو سوره هم محور هستند و از آنجا که سوره حاقه در مقدمه سوره بقره تفصیل داده شده بود، سوره قارعه هم در مقدمه سوره بقره تفصیل داده خواهد شد.

در مورد سوره تکاثر (سومین سوره این مجموعه) از ظاهر معانی اش بر می آید که این سوره در آیات بعد از مقدمه سوره بقره تفصیل داده شده و به همین دلیل مشاهده می شود که سوره تکاثر مردم را مورد خطاب قرار می دهد و بیان می کند: «أَلْهاکُمُ التَّکاثُرُ» چرا که آیات بعد از مقدمه سوره بقره، همه مردم را به سوی عبادت خداوند عزوجل و شکر نعمت هایش دعوت می کند ولی بسیاری از مردم به سبب اینکه نعمت ها آنها را مشغول کرده اند، از منعم باز مانده اند و اینگونه سوره تکاثر به آنها نهیب می زند تا از اشتغال به نعمت ها، مشغول منعم شوند و می خواهد این ظاهر بینی را اصلاح و معالجه کند.

مشاهده می شود که این مجموعه به طور عام در صدد اصلاح امراض طبیعی بشری است که باعث می شود انسان از حق و قبول آن روی گرداند.

مجموعه سیزدهم: انسان مکلف است

این مجموعه از پنج سوره تشکیل شده. اولین دلیل که نشان می دهد این پنج سوره یک مجموعه را تشکیل می دهند این است که سوره ابتدایی آن با قسم شروع شده و این نشان دهنده شروع یک مجموعه جدید است. پس از سوره زلزال (سوره انتهایی این مجموعه) هم سوره عادیات با قسم شورع می شود و این نشان می دهد که سوره زلزال، سوره انتهایی این مجموعه است. همچنین مشاهده می شود که سوره زلزال درباره روز قیامت بحث می کند و با «فَإِذا» شروع می شود و پیش از این مشاهده شد که هر سوره ای که با اذا شروع شود، انتهای مجموعه است. به این ترتیب مجموعه سیزدهم با سوره تین شروع شده و با سوره زلزال به پایان می رسد.

طبق مطالبی که پیش از این بیان شد، مشاهده می کنید که سوره تین در مقدمه سوره بقره تفصیل داده شده (زیرا با قسم شروع شده) و سوره علق در بعد از مقدمه سوره بقره تفصیل داده شده (آیه 21)، سوره قدر در آیه بعد از آن و سوره بینه در آیات 26 و 27 سوره بقره و سوره زلزال در آیه بعد از آن تفصیل داده شده اند.

سوره بلد: بیان اینکه انسان مکلف است و روشن شدن جوانب تکلیف انسان- معرفی طبیعت انسانی که از تکلیف روی می گرداند

محور سوره: 1-5 سوره بقره

الم‌ (1)

الم (بزرگ است خداوندی که این کتاب عظیم را، از حروف ساده الفبا به وجود آورده).

ذٰلِکَ الْکِتَابُ لاَ رَیْبَ فِیهِ هُدًى لِلْمُتَّقِینَ‌ (2)

آن کتاب با عظمتی است که شک در آن راه ندارد؛ و مایه هدایت پرهیزکاران است.

الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ وَ یُقِیمُونَ الصَّلاَةَ وَ مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنْفِقُونَ‌ (3)

(پرهیزکاران) کسانی هستند که به غیب [آنچه از حس پوشیده و پنهان است‌] ایمان می‌آورند؛ و نماز را برپا می‌دارند؛ و از تمام نعمتها و مواهبی که به آنان روزی داده‌ایم، انفاق می‌کنند.

وَ الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِمَا أُنْزِلَ إِلَیْکَ وَ مَا أُنْزِلَ مِنْ قَبْلِکَ وَ بِالْآخِرَةِ هُمْ یُوقِنُونَ‌ (4)

و آنان که به آنچه بر تو نازل شده، و آنچه پیش از تو (بر پیامبران پیشین) نازل گردیده، ایمان می‌آورند؛ و به رستاخیز یقین دارند.

أُولٰئِکَ عَلَى هُدًى مِنْ رَبِّهِمْ وَ أُولٰئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ‌ (5)

آنان بر طریق هدایت پروردگارشانند؛ و آنان رستگارانند.

سوره بلد با قسم شروع می شود و این نشان می دهد که این سوره در مقدمه سوره بقره تفصیل داده شده به این دلیل مشاهده می شود که از دعوت به انفاق و معالجه عدم انفاق بحث می کند و همچنین انسان را به ایمان و توصیه به صبر و توصیه به مرحمت دعوت می کند همچنین این سوره درباره کافرین هم بحث می کند. و اینها معانی است که ارتباط این سوره با مقدمه سوره بقره را مشخص می کند.

از طرف دیگر مشاهده می شود که بین سوره های فجر و بلد رابطه تکامل وجود دارد به این صورت که سوره فجر کسی که عمل نمی کند را انکار می کند، و سوره بلد انسان را به سوی عمل دعوت می کند و همانگونه که سوره فجر با بحثی درباره کافرین و مومنین در روز قیامت به پایان می رسد، این سوره هم همینگونه ختم می شود.

بحث معنایی سوره

این سوره دو گروه اصحاب یمین و اصحاب شمال را معرفی می کند و بیان می کند که اصحاب شمال کافران به آیات الهی هستند و اصحاب یمین مومنانی هستند که به صبر و مرحمت توصیه می کنند و برده آزاد می کنند و یتیم و مسکین را اطعام می کنند و خداوند را برای این عطای عظیمش شکر می کنند و ارتباط این معانی با مقدمه سوره بقره واضح است. به این ترتیب به که مقدمه سوره بقره درباره متقین و کافرین  بحث می کند و سوره این بحث را تفصیل داده.

از مطالب این سوره مشخص می شود که انسانی که وحی او را تزکیه نکرده باشد، فکر می کند که تکلیفی وجود ندارد و هیچ کسی بر او قدرت پیدا نمی کند (کسی مسلط بر او نیست) و او به سوی انفاق دعوت می کند اما خودش انفاق نمی کند و به آیات خداوند کافر است و در آزاد کردن بنده کمک نمی کند و اطعام نمی کند و ایمان نمی آوردد و توصیه به صبر رحمت نمی کند.

از مطالب این سوره مشخص می شود که راه شناخت قدرت الهی توسط انسان، این است که ببیند چگونه انسان در رنج آفریده شده و راه ترک ادعاها، این است که بداند خداوند او را می بیند و طریق انجام کارهای خیر و ایمان و توصیه به صبر و رحمت، تذکر به این نکته است که خداوند به انسان دو چشم و زبان و لبهایی عطا فرموده و او را به سوی راه خیر و شر هدایت کرده.

به این ترتیب این سوره انسان را به این نکته هدایت می کند که انسان مکلف است و این سوره جوانب تکلیف انسان را روشن می کند و همچنین طبیعت انسانی که از تکلیف روی می گرداند هم مشخص می شود.

سوره فجر: تربیت انسان بر طریق تقوا و آزاد کردن او از آنچه منافی تقواست

محور سوره: 1-5 سوره بقره

الم‌ (1)

الم (بزرگ است خداوندی که این کتاب عظیم را، از حروف ساده الفبا به وجود آورده).

ذٰلِکَ الْکِتَابُ لاَ رَیْبَ فِیهِ هُدًى لِلْمُتَّقِینَ‌ (2)

آن کتاب با عظمتی است که شک در آن راه ندارد؛ و مایه هدایت پرهیزکاران است.

الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ وَ یُقِیمُونَ الصَّلاَةَ وَ مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنْفِقُونَ‌ (3)

(پرهیزکاران) کسانی هستند که به غیب [آنچه از حس پوشیده و پنهان است‌] ایمان می‌آورند؛ و نماز را برپا می‌دارند؛ و از تمام نعمتها و مواهبی که به آنان روزی داده‌ایم، انفاق می‌کنند.

وَ الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِمَا أُنْزِلَ إِلَیْکَ وَ مَا أُنْزِلَ مِنْ قَبْلِکَ وَ بِالْآخِرَةِ هُمْ یُوقِنُونَ‌ (4)

و آنان که به آنچه بر تو نازل شده، و آنچه پیش از تو (بر پیامبران پیشین) نازل گردیده، ایمان می‌آورند؛ و به رستاخیز یقین دارند.

أُولٰئِکَ عَلَى هُدًى مِنْ رَبِّهِمْ وَ أُولٰئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ‌ (5)

آنان بر طریق هدایت پروردگارشانند؛ و آنان رستگارانند.

این سوره در ابتدایش موعظه می کند و انذار می دهد، سپس از بعضی از ویژگیهای طبیعی انسان بحث می کند و آنها را رد می کند در ادامه انسان را به روز قیامت تذکر می دهد و نوعی خاص از اکرام را در آن روز بیان می کند. این سوره نسبت به گرفتن و عذاب الهی، فهم خطای افعال خداوند هشدار می دهد و عدم اکرام یتیم و عدم توجه بر طعام مسکین، و خوردن مال غیر حلال و حب زیاد مال را رد می کند و وجوب توجه به روز قیامت و تقدم قائل شدن برای روز قیامت در کارها را بیان می کند و در نهایت از نفس مطمئنه سخن به میان می آورد.

به طور کلی این سوره انسان را بر طریق تقوا تربیت می کند و انسان را از آنچه که منافی تقواست، آزاد می کند و به این ترتیب ارتباط این سوره با مقدمه سوره بقره روشن می شود. این سوره درباره اخلاق کافران بحث می کند تا از خلال آن انسان به سوی اخلاق متقین هدایت شود.

مجموعه دوازدهم: بیان مبانی و طریق: ذکر نشانه های خیر و بیان طریق تحقق آنها

این مجموعه از شش سوره تشکیل شده که پنج سوره از اینها با قسم شروع شده و سوره ششم هم با آیه: «أَلَمْ نَشْرَحْ» شروع شده و بعد از آن سوره ای می آید که با قسم شروع می شود و این توضیحات، ما را به ابتدا و انتهای مجموعه هدایت می کند.

پیش از این در مجموعه ای که با سوره ذاریات شروع می شد، مشاهده شد که سه سوره متوالی با قسم شروع می شدند. در این مجموعه هم که با سوره فجر شروع می شود 5 سوره متوالی با قسم شروع می شوند و این تشابه دلیلی می شود تا بدانیم محور 5 سوره ابتدایی این مجموعه مقدمه سوره بقره است چرا که محور سه سوره در مجموعه ذاریات همگی مقدمه سوره بقره بود.

پس زمانی که بدانیم سوره هایی که در این مجموعه با قسم شروع می شوند محورشان مقدمه سوره بقره است، متوجه خواهیم شد که محور سوره شرح آیات بعد از مقدمه سوره بقره است.

در این مجموعه 5سوره ای که با قسم شروع می شوند، هریک بخشی از نشان های خیر را بیان می کنند و سوره شرح، طریق تحقق آن خیر ها را بیان می کند.

این مجموعه هم، مبانی و طریق تحقق آن مبانی را مطرح می کند که این خود حوزه جدیدی در موضوع اقامه تقوا و آزاد سازی انسان از کفر است. این مجموعه انسان را از کفر و اخلاق کافرانه آزاد می کند.

سوره غاشیه: عملی که مقید به قیود وحی نباشد و از ایمان صحیح سرچشمه نگرفته باشد، صاحبش را رستگار نمی کند

محور سوره: 21 سوره بقره

یَا أَیُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّکُمُ الَّذِی خَلَقَکُمْ وَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ‌ (21)

ای مردم! پروردگار خود را پرستش کنید؛ آن کس که شما، و کسانی را که پیش از شما بودند آفرید، تا پرهیزکار شوید.

پیش از این مشاهده شد که سوره اعلی هم در آیه 21 سوره بقره تفصیل داده شد. این سوره هم در همین آیه تفصیل داده شده، ولی به طریقی جدید. این محور (آیه 21 سوره بقره) به عبادت الهی که خالق انسان و آسمان و زمین است امر می کند و بیان می کند که عبادت خداوند یگانه تنها راهی است که انسان را به هدف می رساند اما عبادت خطا و عبادت غیرخدا به جز به آتش، انسان را به جایی نمی رساند.

سوره غاشیه دو تصویر را به نمایش می گذارد:

        تصویر بندگانی که عبادت می کنند ولی در عبادتشان مشرکند

        تصویر بندگانی که در عبادتشان موحدند.

پس از معرفی این دو تصویر، توجه ها به توحید خداوند عزوجل جلب می شود و در نهایت رسول الله ص امر به تذکر دادن می شود. پس همه مطالب این سوره در همین محور (21 بقره) تفصیل داده می شود.

ارتباطات سوره اعلی و سوره غاشیه زیاد است. یکی از این موارد این است که در هر دو سوره امر به تذکر دادن آمده و این تشابهات نشان می دهد که این دو سوره دارای سیاق عام واحدی هستند.

سوره اعلی: امر به تسبیح و تزکیه نفس و تذکر می کند که اینها عباداتی است که انسان را به تحمل محنت و تحمل ثقل وحی می رساند

محور سوره: 21 سوره بقره

یَا أَیُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّکُمُ الَّذِی خَلَقَکُمْ وَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ‌ (21)

ای مردم! پروردگار خود را پرستش کنید؛ آن کس که شما، و کسانی را که پیش از شما بودند آفرید، تا پرهیزکار شوید.

بعد از مقدمه سوره بقره آیه «یا أَیُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّکُمُ» می آید و از عبادت پروردگار بحث می کند. این سوره هم با آیه «سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَى‌» شروع می شود که در حقیقت بحثی از عبادت الهی است و به این ترتیب ارتباط بین این سوره و آیه محورش در سوره بقره برقرار است. در حقیقت این سوره به عالی ترین نوع عبادت امر می کند.

سوره طارق: بیان جدی بودن مضامین قرآنی

محور سوره: 1-7 سوره بقره

الم‌ (1)

الم (بزرگ است خداوندی که این کتاب عظیم را، از حروف ساده الفبا به وجود آورده).

ذٰلِکَ الْکِتَابُ لاَ رَیْبَ فِیهِ هُدًى لِلْمُتَّقِینَ‌ (2)

آن کتاب با عظمتی است که شک در آن راه ندارد؛ و مایه هدایت پرهیزکاران است.

الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ وَ یُقِیمُونَ الصَّلاَةَ وَ مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنْفِقُونَ‌ (3)

(پرهیزکاران) کسانی هستند که به غیب [آنچه از حس پوشیده و پنهان است‌] ایمان می‌آورند؛ و نماز را برپا می‌دارند؛ و از تمام نعمتها و مواهبی که به آنان روزی داده‌ایم، انفاق می‌کنند.

وَ الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِمَا أُنْزِلَ إِلَیْکَ وَ مَا أُنْزِلَ مِنْ قَبْلِکَ وَ بِالْآخِرَةِ هُمْ یُوقِنُونَ‌ (4)

و آنان که به آنچه بر تو نازل شده، و آنچه پیش از تو (بر پیامبران پیشین) نازل گردیده، ایمان می‌آورند؛ و به رستاخیز یقین دارند.

أُولٰئِکَ عَلَى هُدًى مِنْ رَبِّهِمْ وَ أُولٰئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ‌ (5)

آنان بر طریق هدایت پروردگارشانند؛ و آنان رستگارانند.

إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا سَوَاءٌ عَلَیْهِمْ أَ أَنْذَرْتَهُمْ أَمْ لَمْ تُنْذِرْهُمْ لاَ یُؤْمِنُونَ‌ (6)

کسانی که کافر شدند، برای آنان تفاوت نمی‌کند که آنان را (از عذاب الهی) بترسانی یا نترسانی؛ ایمان نخواهند آورد.

خَتَمَ اللَّهُ عَلَى قُلُوبِهِمْ وَ عَلَى سَمْعِهِمْ وَ عَلَى أَبْصَارِهِمْ غِشَاوَةٌ وَ لَهُمْ عَذَابٌ عَظِیمٌ‌ (7)

خدا بر دلها و گوشهای آنان مهر نهاده؛ و بر چشمهایشان پرده‌ای افکنده شده؛ و عذاب بزرگی در انتظار آنهاست.

این سوره از دو فقره تشکیل شده که هر یک از این دو فقره با قسم شروع می شوند.

جواب قسم در فقره اول این سوره با بیان وجود ملائکه ای که مکلف حفظ انسان و حفظ عمل او هستند داده می شود. سپس توجه انسان را به نشآتش جلب می کند تا متذکر رجعتش شود.

در فقره دوم جواب قسم با بیان جدیت این قرآن و اینکه این قرآن میان حق و باطل جدایی می اندازد داده می شود و در ادامه موقف کافرین در بکاربردن حیله در مقابل این دین بیان شده و به آنها انذار می دهد.

همه این مطالب، تفصیل مقدمه سوره بقره است به این معنی که بخشی از این سوره در آیات متقین تفصیل داده شده و بخشی دیگر در آیات کافرین.

سوره بروج با بیانی درباره لوح محفوظ به پایان رسید و بیان کرد که قرآن کریم در لوح محفوظ نگهداری می شود. مشاهده می شود که در مقدمه این سوره (سوره طارق) هم بحثی درباره حفظ نفس بیان شده که نشان دهنده ارتباط این دو سوره و توالی آنهاست. به این ترتیب حفظ لوح از مظاهر قدرت الهی است و یکی از مظاهر آن حفظ نفس همه انسانها یا حفظ عمل انسانها به وسیله ملائکه مکلف است. البته ارتباطات بین دو سوره بیشتر است که فعلا به آنها نمی پردازیم.

مجموعه یازدهم: بیان مبانی و طریق

در انتهای سوره مطففین بحثی درباره استهزاء مومنین توسط مجرمین مطرح شد و در سوره انشقاق عقوبت آن مجرمین بیان شد. پس از آن، در سوره بروج نمونه ای از رفتار کافرین با مومنین استحقاق کافران که نتیجه این رفتارشان است، بیان می شود. همچنین در این سوره از مومنینی که به دستورات الهی عمل می کنند و نعمت هایی که برای آنهاست نیز بحث می شود. به این ترتیب سوره بروج، سیاق سوره های قبلی را تکمیل می کند.

پیش از این مشاهده شد که سوره های ذاریات، طور و نجم همگی با قسم شروع شده و همگی آنها در یک مجموعه آمده اند. همچنین در مجموعه بعدی (مجموعه دوازدهم) مشاهده خواهد شد که پنج سوره در یک مجموعه همگی با قسم شروع خواهند شد و همگی آنها در مقدمه سوره بقره تفصیل داده شده اند. به این ترتیب به این نتیجه می رسیم که سوره های بروج و طارق در مقدمه سوره بقره تفصیل داده شده اند.

بعد از این دو سوره، سوره اعلی با آیه «سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَى» شروع شده که نشان می دهد در آیه «یا أَیُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّکُمُ الَّذِی خَلَقَکُمْ وَالَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ» تفصیل داده شده و بعد از آن هم سوره غاشیه به دلیل اینکه با آیه «هَلْ أَتاکَ حَدِیثُ الْغاشِیَةِ» شروع شده و مشابه ابتدای سوره دهر (انسان) است، نتیجه می گیریم که محور سوره غاشیه با محور سوره دهر یکسان است و آن آیات بعد از مقدمه سوره بقره است.

سوره بروج بیان می کند که ایمان و عمل صالح با ابتلا همراه است ابتلایی که ممکن است انسان را به حد کشته شدن یا سوزانده شدن هم برساند.

سوره طارق جدیت کلمات قرآنی را بیان می کند

سوره اعلی امر به تسبیح و تزکیه نفس و تذکر می کند که همه اینها معانی است که انسان را به تحمل محنت و تحمل ثقل وحی می رساند.

سوره غاشیه بیان می کند که عملی که مقید به قیود وحی نباشد و از ایمان صحیح سرچشمه نگرفته باشد، صاحبش را رستگار نمی کند. پس برای رستگاری چاره ای جز ایمان صحیح و عمل صحیح نیست.

همانطور که مشاهده می شود دو سوره اعلی و غاشیه در بحث ارائه طریق تفصیل داده شده اند و هر یک از این دو سوره رسول الله ص را امر به تذکری کرده اند که این تذکر دلالت بر معرفی طریق می کند «فَذَکِّرْ إِنْ نَفَعَتِ الذِّکْرى»  «فَذَکِّرْ إِنَّما أَنْتَ مُذَکِّرٌ»

سوره انشقاق: انسان با سختی و مشقت به سوی ملاقات پروردگارش رهسپار است

محور سوره: 21-25 سوره بقره

یَا أَیُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّکُمُ الَّذِی خَلَقَکُمْ وَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ‌ (21)

ای مردم! پروردگار خود را پرستش کنید؛ آن کس که شما، و کسانی را که پیش از شما بودند آفرید، تا پرهیزکار شوید.

الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ الْأَرْضَ فِرَاشاً وَ السَّمَاءَ بِنَاءً وَ أَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَرَاتِ رِزْقاً لَکُمْ فَلاَ تَجْعَلُوا لِلَّهِ أَنْدَاداً وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ‌ (22)

آن کس که زمین را بستر شما، و آسمان [ جو زمین‌] را همچون سقفی بالای سر شما قرار داد؛ و از آسمان آبی فرو فرستاد؛ و به وسیله آن، میوه‌ها را پرورش داد؛ تا روزی شما باشد. بنابر این، برای خدا همتایانی قرار ندهید، در حالی که می‌دانید (هیچ یک از آنها، نه شما را آفریده‌اند، و نه شما را روزی می‌دهند).

وَ إِنْ کُنْتُمْ فِی رَیْبٍ مِمَّا نَزَّلْنَا عَلَى عَبْدِنَا فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِنْ مِثْلِهِ وَ ادْعُوا شُهَدَاءَکُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ کُنْتُمْ صَادِقِینَ‌ (23)

و اگر در باره آنچه بر بنده خود [پیامبر] نازل کرده‌ایم شک و تردید دارید، (دست کم) یک سوره همانند آن بیاورید؛ و گواهان خود را - غیر خدا - برای این کار، فرا خوانید اگر راست می‌گویید!

فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا وَ لَنْ تَفْعَلُوا فَاتَّقُوا النَّارَ الَّتِی وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجَارَةُ أُعِدَّتْ لِلْکَافِرِینَ‌ (24)

پس اگر چنین نکنید - که هرگز نخواهید کرد - از آتشی بترسید که هیزم آن، بدنهای مردم (گنهکار) و سنگها [بتها] است، و برای کافران، آماده شده است!

وَ بَشِّرِ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ کُلَّمَا رُزِقُوا مِنْهَا مِنْ ثَمَرَةٍ رِزْقاً قَالُوا هٰذَا الَّذِی رُزِقْنَا مِنْ قَبْلُ وَ أُتُوا بِهِ مُتَشَابِهاً وَ لَهُمْ فِیهَا أَزْوَاجٌ مُطَهَّرَةٌ وَ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ‌ (25)

به کسانی که ایمان آورده، و کارهای شایسته انجام داده‌اند، بشارت ده که باغهایی از بهشت برای آنهاست که نهرها از زیر درختانش جاریست. هر زمان که میوه‌ای از آن، به آنان داده شود، می‌گویند: «این همان است که قبلا به ما روزی داده شده بود. (ولی اینها چقدر از آنها بهتر و عالیتر است.)» و میوه‌هایی که برای آنها آورده می‌شود، همه (از نظر خوبی و زیبایی) یکسانند. و برای آنان همسرانی پاک و پاکیزه است، و جاودانه در آن خواهند بود.

همانطور که بیان شد سوره انشقاق انتهای مجموعه دهم است و دلیل آن هم قبلا ذکر شد. چرا که این سوره با اذا شروع شده و در مقدمه اش درباره روز قیامت بحث می کند و بعد از این سوره هم سوره بروج با قسم شروع می شود که این علامت مجموعه ای جدید است. سوره انشقاق در آیات بعد از مقدمه سوره بقره تفصیل داده شده.

ملاحظه می شود که در آخر سوره مطففین (سوره قبلی) بحثی درباره استهزاء کافرین و عاقبت مجرمین و مومنین مطرح شده بود. سوره انشقاق هم در مقطع اولش درباره کسی که نامه اعمالش به دست راست یا چپش داده شده بحث می کند.پس ارتباط بین انتهای سوره قبلی و ابتدای این سوره مشخص است.

جموعه دهم: بیان مبانی یمین و شمال و نشان دادن طریق

این مجموعه از دو سوره تشکیل شده: مطففین و انشقاق. دلیل ما بر این که این مجموعه دارای دو سوره است، این است که سوره ی بعد از سوره انشقاق، با قسم آغاز می شود و این نشانه ای بر شروع یک مجموعه جدید است علاوه بر این سوره انشقاق در ابتدایش بحثی درباره روز قیامت وجود دارد و این سوره با «اذا» شروع می شود که این علامتی بر انتهای مجموعه است. همچنین قبل از سوره مطففین هم سوره انفطار آمده بود که در آن بحثی درباره روز قیامت بود و آن سوره هم با «اذا» شروع می شد و این نشان می دهد که سوره انفطار هم انتهای مجموعه خودش بوده است. پس به این ترتیب سوره های مطففین و انشقاق یک مجموعه واحد را تشکیل می دهند.

علی الظاهر سوره مطففین در مقدمه سوره بقره تفصیل داده شده و سوره انشقاق هم در مابعد مقدمه سوره بقره. چرا که هر سوره ای که در مقدمه اش بحثی درباره روز قیامت وجود داشته باشد و با «اذا» هم شروع شود، در آیات بعد از مقدمه سوره بقره تفصیل داده شده و زمانی که اینگونه باشد، لابد سوره مطففین هم در مقدمه سوره بقره تفصیل داده شده (چرا که پیش از این بیان شد که آیات محور سوره های قرآن در سوره بقره به ترتیب از ابتدا به انتها قرار دارند.)

علاوه بر این فقط دو سوره در قرآن هست که با «ویل» شروع می شوند اول سوره مطففین و دوم سوره همزه و از آنجا که سوره همزه در مقدمه سوره بقره تفصیل داده شده، (ولی شروع مجموعه اش نیست)، می توان فهمید که سوره مطففین هم در مقدمه سوره بقره تفصیل داده شده است.

سوره مطففین درباره فجار و ابرار بحث می کند و سوره انشقاق هم روشن می کند که انسان با سختی و رنج به سوی ملاقات پروردگارش رهسپار است. و به طور کلی دو سوره مطففین و انشقاق یکدیگر را تکمیل می کنند و نقش واحدی را در قضیه اساس و طریق (بیان مبانی و نشان دادن راه رسیدن به آن) ایفا می کنند.

سوره انفطار: هشدار درباره غفلت از خداوند که این غفلت، انسان را به ترک عمل می کشاند

محور سوره: 21-22 سوره بقره

یَا أَیُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّکُمُ الَّذِی خَلَقَکُمْ وَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ‌ (21)

ای مردم! پروردگار خود را پرستش کنید؛ آن کس که شما، و کسانی را که پیش از شما بودند آفرید، تا پرهیزکار شوید.

الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ الْأَرْضَ فِرَاشاً وَ السَّمَاءَ بِنَاءً وَ أَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَرَاتِ رِزْقاً لَکُمْ فَلاَ تَجْعَلُوا لِلَّهِ أَنْدَاداً وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ‌ (22)

آن کس که زمین را بستر شما، و آسمان [ جو زمین‌] را همچون سقفی بالای سر شما قرار داد؛ و از آسمان آبی فرو فرستاد؛ و به وسیله آن، میوه‌ها را پرورش داد؛ تا روزی شما باشد. بنابر این، برای خدا همتایانی قرار ندهید، در حالی که می‌دانید (هیچ یک از آنها، نه شما را آفریده‌اند، و نه شما را روزی می‌دهند).

سوره انفطار در همان محور سوره تکویر تفصیل داده شده و به این جهت شروع این سوره همانند شروع سوره تکویر است و همچنین از نظر معنایی هم شبیه معانی است که در مقطع اول سوره تکویر بیان شد با این تفاوت که سوره تکویر بر آیه: «عَلِمَتْ نَفْسٌ ما أَحْضَرَتْ » بنا شده بود و این سوره بر آیه: «عَلِمَتْ نَفْسٌ ما قَدَّمَتْ وَأَخَّرَتْ » بنا شده است.

همانطور که سوره واقعه با بحثی درباره روز قیامت شروع شده بود و ابتدای آن سوره هم «اذا» بود، و آن سوره انتهای مجموعه خودش بود، سوره انفطار هم به دلیل اینکه با بحثی درباره روز قیامت و «اذا» شروع شده، انتهای مجموعه خودش است.

سوره تکویر: تهییج مومنین بر عمل صالح، عملی که در قرآن بیان شده و همچنین تهییج بر استقامت بر آن اعمال

محور سوره: 21-22 سوره بقره

یَا أَیُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّکُمُ الَّذِی خَلَقَکُمْ وَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ‌ (21)

ای مردم! پروردگار خود را پرستش کنید؛ آن کس که شما، و کسانی را که پیش از شما بودند آفرید، تا پرهیزکار شوید.

الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ الْأَرْضَ فِرَاشاً وَ السَّمَاءَ بِنَاءً وَ أَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَرَاتِ رِزْقاً لَکُمْ فَلاَ تَجْعَلُوا لِلَّهِ أَنْدَاداً وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ‌ (22)

آن کس که زمین را بستر شما، و آسمان [ جو زمین‌] را همچون سقفی بالای سر شما قرار داد؛ و از آسمان آبی فرو فرستاد؛ و به وسیله آن، میوه‌ها را پرورش داد؛ تا روزی شما باشد. بنابر این، برای خدا همتایانی قرار ندهید، در حالی که می‌دانید (هیچ یک از آنها، نه شما را آفریده‌اند، و نه شما را روزی می‌دهند).

سوره تکویر بعد از دو سوره ای که در مقدمه سوره بقره تفصیل داده شده اند می آید. این سوره با «اذا» شروع می شود و در ابتدای این سوره بحثی درباره روز قیامت بیان می شود. این سوره شبیه سوره واقعه است که پیش از این مشاهده شد که در آیات بعد از مقدمه سوره بقره تفصیل داده شده.

به طور کلی سیاق سوره تکویر، انسان را به سوی طاعت و عمل تشویق می کند. به این صورت که این سوره بیان می کند: ای مردم، شما به عبادت و تقوا امر شده اید چرا که زمانی که قیامت اتفاق بیفتد چنین و چنان می شود (که در سوره بیان شده) در قیامت، هر کسی آنچه را که از پیش فرستاده می بیند، پس شما هم به عبادت و تقوا روی بیاورید.

مجموعه نهم: تفصیل مباحث اساسی (در دو سوره اول) و طریق اجرای آنها (در دو سوره بعدی)

این مجموعه با سوره نازعات شروع می شود و این سوره در 5آیه ابتدای سوره بقره تفصیل داده شده و به همین دلیل تشابهات زیادی بین این سوره «نازعات» و سوره «طه» در قصه موسی ع و فرعون وجود دارد و همچنین در این سوره چیزی را مشاهده می کنیم که به کنه تقوا رهنمون می شود: «وَأَمَّا مَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ وَنَهَى النَّفْسَ عَنِ الْهَوى فَإِنَّ الْجَنَّةَ هِیَ الْمَأْوى»

بعد از این سوره، سوره عبس می آید و در دو آیه بعدی (6-7) سوره بقره تفصیل داده می شود و به همین دلیل این سوره با نذیر و انذار ارتباط دارد. سپس سوره تکویر و انفطار ذکر شده که هر دو این سوره ها در آیات بعد از مقدمه سوره بقره تفصیل داده شده اند و به همین دلیل در سوره تکویر تهییج بر عمل و استقامت بر آن را مشاهده می کنیم و در سوره انفطار نهی از انجام برخی اعمال.

سوره نازعات: انسان را بر خوف از خدا، عدم پیروی از هوای نفس و خشیت از روز قیامت تهییج می کند.

سوره عبس: عتاب به پیامبر ص درباره عدم اقبال ایشان به کافرین و اعراضشان از مومنین. به این ترتیب محدوده اصلی انذار مشخص می شود.

سوره تکویر: تهییج مومنین بر عمل صالح، اعمالی که در کتاب خدا بیان شده و همچنین تهییج بر استقامت بر آن اعمال

سوره انفطار: هشدار درباره غفلت از خداوند که این غفلت، انسان را به ترک عمل می کشاند.

پس مشاهده شد که سوره های این مجموعه درباره مباحث اساسی و طریق اجرای آن بحث می کنند. به این صورت که: سوره های نازعات و عبس در مقدمه سوره بقره تفصیل داده شده و مباحث اساسی را بیان می کنند، سوره های تکویر و انفطار در مابعد مقدمه سوره بقره تفصیل داده شده و مباحث عملی و طریق اجرای مباحث اساسی را بیان می کنند.

در این مجموعه هر سوره ای به سوره بعدی مرتبط است همچنین آخرین سوره هم به سوره ابتدایی مجموعه بعدی مرتبط است.

مجموعه هشتم: بحث درباره یوم الفصل، روزی که بین کافرین و متقین جدایی می­افتد

چیزی که باعث شد متوجه شویم این سوره ابتدای مجموعه است این است که سوره مرسلات (همانند سوره های صافات و ذاریات) با قَسَم شروع شده و این علامتی بر شروع یک مجموعه است. اما بعد از سوره نبا هم سوره نازعات ذکر می شود که آن سوره هم با قسم شروع شده و این نشان می دهد که آن سوره هم ابتدای مجموعه جدیدی است. به این ترتیب مشخص می شود که دو سوره مرسلات و نبا با هم یک مجموعه را تشکیل می دهند.

کلمه «یوم الفصل» بیش از یک بار در سوره مرسلات تکرار می شود اما در سوره نبا فقط یک بار بیان می شود. این کلمه، پیش از این در سوره صافات بیان شده بود: «هذا یَوْمُ الْفَصْلِ الَّذِی کُنْتُمْ بِهِ تُکَذِّبُونَ». علاوه بر این کلمه «نبأ» که در ابتدای سوره نبأ آمده، پیش از این در سوره «ص» هم وارد شده: «قُلْ هُوَ نَبَأٌ عَظِیمٌ أَنْتُمْ عَنْهُ مُعْرِضُونَ». این تشابهات بین مجموعه صافات و مجموعه مرسلات نشان دهنده وحدت محورهای این سوره هاست و از آنجا که سوره های«صافات» و «ص» در مقدمه سوره بقره تفصیل داده شده اند، علی الظاهر سوره های مرسلات و نبأ هم در مقدمه سوره بقره تفصیل داده می شوند. سوره ابتدایی «مرسلات» همانند سوره «صافات» در پنج آیه اول سوره بقره که درباره متقین بحث می کند تفصیل داده می شود و سوره دوم «نبأ» همانند سوره «ص» در دو آیه بعدی که درباره کافرین بحث می کند تفصیل داده می شود.

سوره مرسلات با مجموعه ای از قَسَم ها شروع می شود که جواب آنها «إِنَّما تُوعَدُونَ لَواقِعٌ » است و در ادامه سوره از اتفاقاتی که در روز قیامت اتفاق می افتد بحث می کند. از این رو ارتباط بین سوره انسان و سوره مرسلات هم مشخص می شود چرا که سوره انسان با آیه: «وَالظَّالِمِینَ أَعَدَّ لَهُمْ عَذاباً أَلِیما » به پایان رسید و در سوره مرسلات بیان شده: «وَیْلٌ یَوْمَئِذٍ لِلْمُکَذِّبِینَ»

هر دو سوره مرسلات و نباء در مقدمه سوره بقره تفصیل داده شده اند و درباره متقین و کافرین بحث می کنند و نعمت ها و عذابهایی که خداوند برای آنها آماده کرده. بین این دو سوره ارتباطات زیادی وجود دارد. آخر سوره مرسلات به اول سوره نباء مرتبط است و در هر دو سوره در ابتدای فقره یا مجموعه اش «اَلَم» آمده، در سوره مرسلات این کلمه سه بار تکرار شده و در سوره نباء فقط یک بار آمده. هر یک از این دو سوره در سیاق اقامه حجت علیه منکرین بیان شده همچنین همانطور که بیان شد تعبیر «یوم الفصل» در هر دو سوره تکرار شده. هر دو سوره در مقدمه سوره بقره تفصیل داده شده اند

مجموعه هفتم: بیان تکلیف و انواع عبادات

این مجموعه شامل دو سوره است. سوره اول (سوره قیامت) در مقدمه سوره بقره و سوره دوم (سوره انسان) در بعد از مقدمه سوره بقره تفصیل داده شده اند این دو سوره یکدیگر را کامل می کنند و تفصیل مقدمه و بعد از مقدمه سوره بقره در این دو سوره، جدید و دارای لطایف خاص خودش است.

سوره قیامت درباره اصل بحث تکلیف و اسابی که باعث می شود انسان از زیر بار مسئولیت تکلیف فرار کند بحث می کند. خداوند انسان ها را تکلیف کرده که از متقین باشند، اما خیلی از آنها از این حقیقت فرار می کند و معالجه این مساله، در سوره قیامت بیان شده.

سوره دهر (انسان) بیان شده تا در بعد از مقدمه سوره بقره تفصیل داده شود. این سوره انواع عبادت را شرح داده و چیزهایی که خداوند برای کافرین و مومنین آماده کرده و همچنین موضوع نزول قرآن را شرح و تفصیل می دهد. و این معانی است که آیات بعد از مقدمه سوره بقره درباره آنها بحث می کند.

با اندکی دقت متوجه خواهیم شد که سوره انسان (در این مجموعه) با سوره های مزمل و مدثر (در مجموعه ششم) همگی در آیات بعد از مقدمه سوره بقره تفصیل داده شده اند. پس این سوره ها داراین معانی مشترکی خواهند بود.

مساله ای که باعث شد متوجه شویم که سوره قیامت ابتدای یک مجموعه است، این است که این سوره با قسم شروع شده و مساله ای که باعث شد متوجه شویم سوره انسان انتهای این مجموعه است، این است که بعد از آن سوره مرسلات ذکر شده که آن سوره هم با قسم شروع می شود و این نشان می دهد که آن سوره ابتدای یک مجموعه جدید است. همچنین شروع سوره انسان با «هل» شروه شده، همانند خواهرش سوره غاشیه و از آنجا که سوره غاشیه انتهای مجموعه خودش است، سوره انسان هم انتهای مجموعه خودش است.

در این زمره چند مجموعه قرار دارد که هر مجموعه با سوره ای آغاز می شود که ابتدای آن سوره کلمات «سبح» یا «یسبح» آمده. در این زمره 4 مجموعه قرار دارد که ابتدای آن، مجموعه دوم از قسم چهارم قرآن است.

مجموعه ششم: بیان مبانی و روش

برای فهمیدن حدود مجموعه ششم، به معانی سوره های این مجموعه دقت کردم. مشاهده شد که سوره های حاقه، معارج، نوح و جن در مقدمه سوره بقره تفصیل داده شده اند و سوره های مزمل و مدثر 7 آیه بعد از مقدمه سوره بقره را تفصیل می دهند که ادله آن در ادامه بیان خواهد شد.

این مجموعه بنایی که در مجموعه های قبل گذاشته شده بود را کامل کرده و راه را نشان می دهد و این مجموعه مردم را دعوت می کند که در هر زمینه ای در راه خدا تلاش کنند.

این مجموعه بر بیان مبانی و همچنین بیان طریق و روش تمرکز دارد

سوره حاقه: روز قیامت حق است و هیچ شکی در آن نیست چرا که این قرآن که حق است و از جانب خدا نازل شده به آن تذکر می دهد

محور سوره: 1-5 سوره بقره

الم‌ (1)

الم (بزرگ است خداوندی که این کتاب عظیم را، از حروف ساده الفبا به وجود آورده).

ذٰلِکَ الْکِتَابُ لاَ رَیْبَ فِیهِ هُدًى لِلْمُتَّقِینَ‌ (2)

آن کتاب با عظمتی است که شک در آن راه ندارد؛ و مایه هدایت پرهیزکاران است.

الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ وَ یُقِیمُونَ الصَّلاَةَ وَ مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنْفِقُونَ‌ (3)

(پرهیزکاران) کسانی هستند که به غیب [آنچه از حس پوشیده و پنهان است‌] ایمان می‌آورند؛ و نماز را برپا می‌دارند؛ و از تمام نعمتها و مواهبی که به آنان روزی داده‌ایم، انفاق می‌کنند.

وَ الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِمَا أُنْزِلَ إِلَیْکَ وَ مَا أُنْزِلَ مِنْ قَبْلِکَ وَ بِالْآخِرَةِ هُمْ یُوقِنُونَ‌ (4)

و آنان که به آنچه بر تو نازل شده، و آنچه پیش از تو (بر پیامبران پیشین) نازل گردیده، ایمان می‌آورند؛ و به رستاخیز یقین دارند.

أُولٰئِکَ عَلَى هُدًى مِنْ رَبِّهِمْ وَ أُولٰئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ‌ (5)

آنان بر طریق هدایت پروردگارشانند؛ و آنان رستگارانند.

سوره حاقه بعد از سوره قلم (ن) آمده و همانطور که بیان شد آن سوره انتهای مجموعه خودش است و این دلیلی است بر اینکه سوره حاقه ابتدای مجموعه خودش است. و اگر این سوره ابتدای مجموعه باشد، در مقدمه سوره بقره تفصیل داده شده است و به همین دلیل است که این سوره با کلامی از روز قیامت شروع می شود و به این ترتیب ارتباطش با آیه «وَبِالْآخِرَةِ هُمْ یُوقِنُونَ» در مقدمه سوره بقره روشن می شود. در ادامه این سوره از آرزوهای مسلمین و آرزوهای کافرین بحث می کند و این مساله هم ارتباط این سوره با بحث متقین و کافرین در اوایل سوره بقره را روشن می کند. و...

نکته ای که باقی می ماند این است که مطلبی درباره راز تشابه بین سوره حاقه و سوره واقعه  بیان شود. سوره واقعه و سوره حاقه دو نمونه از سوره هایی هستند که روز قیامت را نشان می دهند و سپس بر این بنا (نمایش روز قیامت)، مطالبی را بیان می کنند. یکی در موضوع ایمان و دیگری در موضوع عمل.

با توجه به اینکه این سوره مقدمه مجموعه اش است، پس تذکر می دهد و موعظه می کند و انذار می دهد و راهنمایی می کند.

سوره معارج: بیانی درباره کافرین و عذابها و احوالاتشان و چگونگی مواجهه با آنها

محور سوره: 1-5 سوره بقره

إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا سَواءٌ عَلَیْهِمْ أَأَنْذَرْتَهُمْ أَمْ لَمْ تُنْذِرْهُمْ لا یُؤْمِنُونَ (*)

خَتَمَ اللَّهُ عَلى قُلُوبِهِمْ وَعَلى سَمْعِهِمْ وَعَلى أَبْصارِهِمْ غِشاوَةٌ وَلَهُمْ عَذابٌ عَظِیمٌ(*)

پیش از این بیان شد که سوره معارج در مقدمه سوره بقره تفصیل داده شده اما به طور خاص می توان به این دو آیه اشاره کرد. این سوره بحثی درباره کافرین و عذابها و احوالاتشان را بیان می کند. و زمانی که بدانیم سوره حاقه(سوره قبلی) درباره اصحاب شمال و مکذبین به روز قیامت و مکذبین به قرآن بحث می کرد، ارتباط این سوره با سوره قبل فهمیده می شود و به این ترتیب مشخص می شود که سوره حاقه مقدمه ای برای مجموعه اش است.

بیان معنایی سوره

این سوره بیان می کند که کافران در رسیدن به عذاب الهی عجله دارند چرا که فکر می کنند عذابی وجود ندارد و در مقابل رسول الله ص باید در مقابل اذیت هایشان صبر کند و در نهایت از آنها اعراض کند.

سوره حاقه درباره قیامت و جزای تکذیب کنندگان آن و حال مردم در قیامت بحث کرد و تاکید کرد که این قرآن حق است. سوره حاقه عذاب مکذبین به روز قیامت را در دنیا و آخرت بیان می کرد ولی این سوره (سوره معارج)فقط عذابهای اخروی مکذبین را بیان می کند. در ادامه سوره نوح درباره عذابهایی که به امت مکذب در دنیا و آخرت رسیده بحث می کند.

مجموعه سوم: شناخت خدا و بیان مثال عملی از نتایج دشمنی با خدا و رسولش ص

این مجموعه به شکلی واضحی مجموعه های قبلی را کامل می کند. سوره حشر برای نمایش یکی از مظاهر نصرت الهی برای رسولش ص آمده و مظاهری از عاقبت دوست گرفتن دشمنان خدا را بیان می کند. در سوره حدید موضوع نفاق بیان شده بود، در سوره مجادله این موضوع تفصیل داده شد و تکمیل تر شد. در سوره حشر این موضوع بیشتر تفصیل داده خواهد شد و سوره ممتحنه نسبت به سیر در طریق نفاق هشدار می دهد.

از سوره حدید متوجه شدیم که سوره هایی که با (سبح یا یسبح) آغاز می شوند اگر بعد از سوره ای بیایند که با این کلمات شروع نشده، دلالت بر این است که این سوره شروع یک مجموعه است که قرار است محورش از ابتدای سوره بقره شروع شود.

همانطور که بیان شد، سوره حشر مقدمه سوره بقره را تفصیل داده و سوره ممتحنه مقطع اول قسم اول سوره بقره را و این برای اغلب مجموعه های قسم مفصل قرآن صادق است.

.......

قسم مفصل (قسم چهارم قرآن) با مجموعه ای که در تقوا و کفر و ضرورت عبادت و شکر تفصیل داده شده بود، شروع شد. سپس مجموعه دوم در بحث وجوب ایمان به خدا و رسول ص تفصیل داده شد. دو موضوعی که اساس هر چیزی هستند و عاقبت محاربه و مخالفت با خدا و رسولش در دنیا و آخرت بیان شد.

سپس این مجموعه (مجموعه سوم از قسم مفصل) برای شناخت خداوند تبارک و تعالی و بیان مثال عملی از نتایج محاربه با خداوند و رسولش ص و آزادی از دوست گرفتن دشمنان خدا و رسولش ص بیان شده

به طور کلی اسم مفصل برای قسم چهارم قرآن مرسوم بوده اما اینکه به طور دقیق این قسم از کجا آغاز می شود اختلافاتی وجود دارد. بعضی مقتقدند که ابتدای قسم چهارم قرآن، از ابتدای سوره ق است اما در این جا ما ابتدای این قسم را از سوره ذاریات گرفته ایم و پیش از این ذکر کردیم که چرا چنین انتخابی کرده ایم. و آنجا بیان کردیم که این اتفاق بین همه وجود دارد که این قسم به یکی ازاین دو دلیل به عنوان قسم «مفصل» نامیده شده:

·         به دلیل کثرت فصول این قسم

·         به دلیل قلت آیات منسوخ در این قسم

·         (مترجم) به دلیل تفصیل چندین و چند باره سوره بقره

اما قول اول طرفداران بیشتری دارد. پس این قسم به عنوان مفصل نامیده شده چرا که فصل (جدایی) های زیادی بین سوره های قبلی و بسم الله سوره بعدی وجود دارد. البته فصل معانی دیگری هم دارد اما می توان منظور از فصل را چیزی که در این تفسیر به نام «مجموعه» شناخته می شود نیز دانست.

این قسم از 15 مجموعه تشکیل شده که هر مجموعه معانی ای از سوره بقره را از ابتدا تا جای معینی توضیح می دهد و هر سوره ای که در یک مجموعه واقع شده، محوری از سوره بقره دارد که آن محور را توضیح می دهد.

مشاهده خواهیم کرد که اکثر محورهای سوره های این قسم، در مقدمه سوره بقره و دو مقطع اول از قسم اول این سوره واقع شده اند و این نشان از اهمیت این معانی به نسبت مجموع معانی قرآنی دارد.

....

پس از بررسی سوره تغابن می توان نتیجه گرفت که سوره تغابن مقدمه مجموعه خودش است (که بیان تفصیلی آن در بیان پایان درباره سوره تغابن خواهد آمد) و به این مناسبت می گوییم: مقدمه سوره بقره، مقدمه ای برای بعد از آن سوره بود و بعد از آن (ادامه سوره بقره) مقدمه ای برای کل قرآن بود و همینطور در هر مرحله ای، تفصیل جدیدی از سوره بقره بیان می شود. چنین تناسبی، بین سوره های مجموعه مفصل وجود دارد به این ترتیب که سوره ای که مقدمه سوره بقره را تفصیل می دهد، مقدمه سوره های بعد از خودش در آن مجموعه هم هست و سوره هایی که محورشان آیه های بعد از مقدمه سوره بقره است، ارتباطشان با سوره مقدمه، همانند ارتباطی است که این دو آیه در سوره بقره دارند.

....

مجموعه اول این قسم از شش سوره ذاریات، طور، نجم، قمر، الرحمن و واقعه تشکیل شده.

سه سوره ابتدایی این مجموعه با قَسَم شروع شده (ذاریات، طور و نجم) و این مجموعه به سوره ای ختم می شود که با «اذا» شروع می شود (سوره واقعه) و اگر در این قسم دقت کنیم، بیشتر از یک مجموعه پیدا می کنیم که با سوره که با اذا شروع شود، ختم می شوند.

پس با استفاده از این نشانه که سوره های ابتدایی این مجموعه با قسم شروع می شوند و این مجموعه به سوره ای که با اذا شروع می شود، ختم می شود، و اینکه بعد از سوره واقعه یک مجموعه جدید شروع می شود (مسبحات) ابتدا و انتهای این مجموعه فهمیده می شود.

پیش از این مشاهده شد که سوره صافات با قسم آغاز شده بود و آیه محور آن سوره در مقدمه سوره بقره بود. همچنین سوره انبیا و آیات ابتدایی آن سوره «اقترب للناس حسابهم...» نیز مشاهده شد. همچنین مشاهده شد که آیه محوری سوره انبیا از مقدمه سوره بقره بود: «ان الذین کفروا سواء علیهم... لا یومنون».

در این مجموعه نیز مشاهده می شود که سه سوره ابتدایی با قسم آغاز شده سپس سوره ای آمده که ابتدایش مشابه سوره انبیا است (سوره قمر) «اقتربت الساعه و انشق القمر» و مضمونش این است که انذار به حال کافرین سودی ندارد و... این موارد نشان می دهد که چهار سوره ابتدایی این مجموعه، مقدمه سوره بقره را تفصیل می دهند.

بعد از مقدمه سوره بقره آیاتی می آید که به توحید الهی و عبادت و شکر نعمتهایش دعوت می کند و با کافران به تحدی می پردازد که اگر می توانند همانند این قرآن را بیاورند و به عذابی که خداوند برای کافرین آماده کرده تذکر داده و به مومنین بشارت می دهد و بر علیه کافران حجت و دلیل اقامه می کند. این مطالب در مقطع اول از قسم اول سوره بقره بیان می شود و سوره های الرحمن و واقعه همه این مطالب را تفصیل می دهند.

خلاصه:

مطالبی که پیش از این گذشت، ما را در مرزبندی این مجموعه و اینکه بدانیم شش سوره ابتدایی این قسم یک مجموعه اند، یاری می کند. اینکه سه سوره ابتدایی این مجموعه با قسم آغاز شده اند، علامت این است که این سوره ها بخش هایی از مقدمه سوره بقره را تفصیل می دهند همانگونه که «زمره الم» در ابتدای قسم سوم قرآن (قسم مثانی) چنین بود.

تشابه ابتدای سوره قمر با ابتدای سوره انبیا، نشان می دهد این دو سوره محور واحدی دارند.

سوره الرحمن و واقعه آیاتی بعد از مقدمه سوره بقره را تفصیل می دهند.

........

مشاهده می شود که سوره های زیادی دارای محور واحدی هستند اما همانطور که بیان شد، هر سوره محورش را از وجهه ای خاص تفصیل می دهد که با سوره دیگری که هم محور است تفاوت دارد.

در این مجموعه به شکل بارزی اوایل سوره بعدی به اواخر سوره قبل متصل است

هر کدام از سه سوره ابتدایی این مجموعه از بخشی از عالم غیب بحث می کنند و همه آنها از روز قیامت و آخرت بحث می کنند

این مجموعه شامل دو سوره حدید و مجادله است و همانطور که مشاهده خواهیم کرد، محور این دو سوره در 27 آیه اول سوره بقره است. در این سوره ها معانی از ایمان و کفر و نفاق بیان می شود. این مجموعه اولین مجموعه از زمره مسبحات و دومین مجموعه قسم مفصل قرآن است.

سوره حدید قضیه ایمان به خدا و رسولش را تعمیق می دهد و به آن امر می کند و به وسیله آن تربیت می کند و معانی را ذکر کرده که به واسطه آن می توان به ایمان به خدا و رسولش دست یافت.

سوره مجادله برای تبیین حکمت تشریع احکام که همان «تعمیق ایمان به خدا و رسولش» است پس از سوره حدید آمده و نمونه هایی از مخالفت و دشمنی با خدا و رسولش را بیان کرده و مواقف مقابل این دشمنی را هم توضیح داده است.

این دو سوره تصور مومنین را از تقوا و فسوق و ایمان و کفر و نفاق تعمیق می بخشند.