قسم دوم قرآن: قسم مئین

همانطور که پیش از این بیان شد بر اساس حدیثی از رسول الله صلی الله علیه و آله قرآن به چهار بخش: طوال، مئین، مثانی و مفصل تقسیم شده است. اما تا کنون کسی قسم مئین و قسم مثانی را تقسیم بندی نکرده و حدود این دو قسم را مشخص نکرده اما حدود دو قسم طوال و مفصل مشخص شده است.

قسم مئین به عنوان دومین قسم از قرآن کریم، از جایی که قسم طوال به اتمام می رسد، شروع می شود و با توجه به اینکه قسم طوال با سوره «توبه» به اتمام می رسد، پس قسم مئین از سوره «یونس» شروع می شود. اما برای پیدا کردن انتهای این قسم، باید به دو علامت بارز توجه کرد:

        سوره های «قصص» و «نمل» و «شعراء»، «زمره» واحدی از یک قسم را تشکیل می دهند به این دلیل که هر سه این سوره ها با «طا» و «سین» شروع می شوند و از یک نوع هستند و علاوه بر این سوره بعد از قصص، «عنکبوت» است و در این زمره قرار ندارد، به نظر می رسد سوره قصص انتهای قسم دوم قرآن ،و سوره عنکبوت ابتدای قسم سوم قرآن باشد.

        از زمانی که سوره آل عمران توضیح داده شد، متوجه شدیم که سوره هایی که با حروف مقطعه «الم» شروع می شوند، نزدیک است که سوره های ابتدایی قسم باشند. سوره های عنکبوت و روم و لقمان و سجده که در زمره«الم» قرار می گیرند، همگی با «الم» شروع می شوند و به این ترتیب می توان به این نتیجه رسید که سوره عنکبوت ابتدای قسم جدیدی «قسم سوم قرآن» است. و به این ترتیب می توان نتیجه گرفت که سوره قصص انتهای قسم مئین یعنی انتهای قسم دوم قران است.

به این ترتیب می توان گفت که قسم دوم قرآن، با سوره «یونس» شروع شده و با سوره «قصص» به پایان می رسد.

از خلال تتبع در معانی سوره های این قسم، متوجه خواهیم شد که این قسم از سه مجموعه تشکیل شده:

        مجموعه اول شامل سوره های: یونس، هود، یوسف، رعد و ابراهیم

        مجموعه دوم شامل سوره های: حجر و نحل و اسراء و کهف و مریم

        مجموعه سوم شامل سوره های: طه: انبیاء، حج، مومنون، نور، فرقان، شعراء، نمل و قصص

در ضمن ارائه این قسم، معانی که باعث می شوند سوره ها را در مجموعه های سه گانه تقسیم کنیم، بیان خواهد شد.

پیش از این در قسم طوال مشاهده شد که در ابتدا، معانی سوره بقره یک بار در خود این سوره بیان شد، سپس در ادامه سوره های دیگری بیان شدند و در آن سوره ها، معانی سوره بقره، یک بار به طور کامل و به ترتیبی که در خود سوره بقره بیان شده بود، تفصیل داده شدند به این صورت که:

        سوره آل عمران در مقدمه سوره بقره تفصیل داده شد

        سوره نساء و مائده و انعام در مقطع اول از قسم اول سوره بقره تفصیل داده شدند

        سوره اعراف در مقطع دوم از قسم اول سوره بقره و همچنین در امتدادات معانی این سوره تفصیل داده شده

        سوره های انفال و توبه هم در آیه ای که فریضه جهاد را واجب کرده بود و دو آیه بعد از آن تفصیل داده شدند.

بر اساس این توضیحات، اولین سوره بعد از سوره بقره در قسم طوال معانی سوره بقره را تفصیل داده، آیات مقدمه سوره بقره را تفصیل داده. و قسم مئین هم پس از یک دور تفصیل کلی سوره بقره، از ابتدای آن شروع کرده و آیه محوری اولین سوره از قسم مئین، در مقدمه سوره بقره قرار دارد و هر مجموعه ای از سوره ها، همینگونه است به این معنی که در هر مجموعه ای از مجموعه های هر یک از اقسام، سوره بقره یک بار از ابتدا و به ترتیب تفصیل داده می شود.

در مورد محور سوره های مجموعه اول (سوره های یونس، هود، یوسف، رعد، ابراهیم) از این قسم می توان چنین گفت:

        سوره آل عمران در مقدمه سوره بقره تفصیل داده شده، و در مجموعه اول این قسم هم سوره «یونس» در مقدمه سوره بقره تفصیل داده شده است. (اما این دو تفصیل تفاوت هایی با هم دارند.).

        سوره های نساء، مائده و انعام در اولین مقطع بعد از مقدمه سوره بقره تفصیل داده شده اند در این قسم هم سوره های هود، یوسف و رعد (که بعد از سوره یونس آمده اند) در مقطع اول بعد از مقدمه سوره بقره تفصیل داده شده اند.

        سوره های انفال و توبه، در محوری دورتر نسبت به سایر سوره های مجموعه اش تفصیل داده شده اند، در این قسم هم سوره «ابراهیم» در محوری دورتر از محور سایر سوره ها تفصیل داده شده است.

پس از پایان مجموعه اول، مجموعه دوم از سوره های این قسم شروع می شود که شامل سوره های: حجر، نحل، اسراء، کهف و مریم است. در مورد محور این سوره ها می توان چنین گفت:

محور این سوره ها، به ترتیب از ابتدا تا انتهای سوره بقره قرار دارند. محور های این سوره ها در سوره بقره با یکدیگر فاصله دارند اما این محورها با یکدیگر رابطه معنایی و متعینی دارند که در روابط را در اثنای بحث این سوره ها بیان خواهیم کرد.

در این قسم، سوره بقره چند بار و هر بار از یک وجه تفصیل داده می شود. سوره بقره در مجموعه اول، به عنوان مقدمه­ی مجموعه دوم تفصیل داده خواهد شد و تفصیل سوره بقره در مجموعه دوم، بر مطالب بیان شده در مجموعه اول بنا شده. سپس مجموعه سوم بر اساس مطالب دو مجموعه قبل، یک بار دیگر سوره بقره را تفصیل می دهد. هر تفصیل با تفصیل دیگر متعارض نیست، بلکه متکامل است.

.........

سوره حمد به عنوان فاتحه القرآن در ابتدای قرآن ذکر شد و در آن خلاصه شده همه معانی قرآن وجود داشتند، سپس سوره بقره بیان شد و در آن اسلام به صورت مجمل و محکم بیان شد. سپس سوره های هفت گانه بعد از سوره بقره آمدند تا مطالبی که در سوره بقره به صورت مجمل بیان شده بود را (بر اساس ترتیب بیانشان در سوره بقره) تفصیل دهند. سپس قسم دوم قرآن (قسم مئین) آمده تا مطالب بیشتری از چیزهایی که در سوره بقره به صورت مجمل بیان شده بود را تفصیل دهد. در این قسم هم سوره بقره سه بار در سه مجموعه تفصیل داده می شود. و همانطور که مشاهده خواهد شد، خیلی از مطالب، بارها و بارها تکرار شده و خواهند شد که این نشان از اهمیت این مطالب و ضرورت بیانشان دارد و نفس بشری به این مطالب احتیاج دارد.