سوره طور: ترساندن مکذبین، بشارت به متقین، امر به رسول الله ص برای تحقق تقوا

محور سوره: 1-5 سوره بقره

الم‌ (1)

الم (بزرگ است خداوندی که این کتاب عظیم را، از حروف ساده الفبا به وجود آورده).

ذٰلِکَ الْکِتَابُ لاَ رَیْبَ فِیهِ هُدًى لِلْمُتَّقِینَ‌ (2)

آن کتاب با عظمتی است که شک در آن راه ندارد؛ و مایه هدایت پرهیزکاران است.

الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ وَ یُقِیمُونَ الصَّلاَةَ وَ مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنْفِقُونَ‌ (3)

(پرهیزکاران) کسانی هستند که به غیب [آنچه از حس پوشیده و پنهان است‌] ایمان می‌آورند؛ و نماز را برپا می‌دارند؛ و از تمام نعمتها و مواهبی که به آنان روزی داده‌ایم، انفاق می‌کنند.

وَ الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِمَا أُنْزِلَ إِلَیْکَ وَ مَا أُنْزِلَ مِنْ قَبْلِکَ وَ بِالْآخِرَةِ هُمْ یُوقِنُونَ‌ (4)

و آنان که به آنچه بر تو نازل شده، و آنچه پیش از تو (بر پیامبران پیشین) نازل گردیده، ایمان می‌آورند؛ و به رستاخیز یقین دارند.

أُولٰئِکَ عَلَى هُدًى مِنْ رَبِّهِمْ وَ أُولٰئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ‌ (5)

آنان بر طریق هدایت پروردگارشانند؛ و آنان رستگارانند.

همانند سوره ذاریات 5 آیه اول مقدمه سوره بقره

سوره با مقدمه ای شروع می شود که از آمدن روز قیامت و بعضی از اتفاقاتی که در آن می افتد بحث می کند و متعرض انواع عذابهایی می شود که به مکذبین چشانده می شود. سپس از متقین و چیزهایی که برایشان آماده شده و دلیلی که به سبب آن مستحق این نعمت ها شده اند بحث می کند. سپس رسول الله ص را امر به تذکر دادن کرده و تصورات کافرین را رد می کند. سپس سیر سوره ادامه پیدا می کند تا اینکه با امر به صبر و تسبیح به حمد الهی خاتمه می یابد.

همانطور که ذکر شد محور این سوره همان محور سوره ذاریات است. این سوره بنایی را که سوره ذاریات گذاشته است را کامل می کند. پس اگر سوره ذاریات رسول الله ص را به تذکر دادن امر می کند، و بیان می کند که تذکر دادن برای مومنین سودمند است، پس این سوره به طور مطلق به تذکر دادن امر می کند. یا اگر سوره ذاریات حکمت خلقت را عبادت ذکر می کند، پس این سوره به انواع عبادت امر می کند. یا اگر سوره ذاریات مومنین را اینگونه ذکر می کند که تعداد کمی هستند که در شب عبادت می کنند، پس این سوره به تسبیح به حمد الهی و قیام در شب امر می کند یا...

فلاح متقین در دو چیز نمایان می شود: خلاصی از عذاب و چشیدن نعمت ها. این سوره هر دو مورد را توضیح می دهد.

مجموعه اول: 1-16: بیان حال مکذبین در دنیا انذار شان به روز قیامت

این آیات کافرین مکذب روز قیامت را به روز قیامت انذار می دهد و برای این انذار شدید ترین انواع تاکید را استفاده می کند و این برای ایجاد استعداد برای رفتن به سمت تقوا است.

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِیمِ‌ (0)

به نام خداوند بخشنده بخشایشگر

وَ الطُّورِ (1)

سوگند به کوه طور،

وَ کِتَابٍ مَسْطُورٍ (2)

و کتابی که نوشته شده،

فِی رَقٍّ مَنْشُورٍ (3)

در صفحه‌ای گسترده،

وَ الْبَیْتِ الْمَعْمُورِ (4)

و سوگند به «بیت المعمور»،

وَ السَّقْفِ الْمَرْفُوعِ‌ (5)

و سقف برافراشته،

وَ الْبَحْرِ الْمَسْجُورِ (6)

و دریای مملوّ و برافروخته،

إِنَّ عَذَابَ رَبِّکَ لَوَاقِعٌ‌ (7)

که عذاب پروردگارت واقع می‌شود،

مَا لَهُ مِنْ دَافِعٍ‌ (8)

و چیزی از آن مانع نخواهد بود!

یَوْمَ تَمُورُ السَّمَاءُ مَوْراً (9)

(این عذاب الهی) در آن روزی است که آسمان به شدّت به حرکت درمی‌آید،

وَ تَسِیرُ الْجِبَالُ سَیْراً (10)

و کوه‌ها از جا کنده و متحرّک می‌شوند!

فَوَیْلٌ یَوْمَئِذٍ لِلْمُکَذِّبِینَ‌ (11)

وای در آن روز بر تکذیب‌کنندگان،

الَّذِینَ هُمْ فِی خَوْضٍ یَلْعَبُونَ‌ (12)

همانها که در سخنان باطل به بازی مشغولند!

یَوْمَ یُدَعُّونَ إِلَى نَارِ جَهَنَّمَ دَعّاً (13)

در آن روز که آنها را بزور به سوی آتش دوزخ می‌رانند!

هٰذِهِ النَّارُ الَّتِی کُنْتُمْ بِهَا تُکَذِّبُونَ‌ (14)

(به آنها می‌گویند:) این همان آتشی است که آن را انکار می‌کردید.

أَ فَسِحْرٌ هٰذَا أَمْ أَنْتُمْ لاَ تُبْصِرُونَ‌ (15)

آیا این سحر است یا شما نمی‌بینید؟!

اصْلَوْهَا فَاصْبِرُوا أَوْ لاَ تَصْبِرُوا سَوَاءٌ عَلَیْکُمْ إِنَّمَا تُجْزَوْنَ مَا کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ‌ (16)

در آن وارد شوید و بسوزید؛ می‌خواهید صبر کنید یا نکنید، برای شما یکسان است؛ چرا که تنها به اعمالتان جزا داده می‌شوید!

مجموعه دوم: 17-28: بیان حال متقین در دنیا و نعمتهای اخروی آنها

در مجموعه اول خداوند حال کافرین در دنیا را بیان کرد: تکذیب، خوض، بازی. در مجموعه دوم، خداوند حال متقین در دنیا را بیان می کند.

در مجموعه اول عذابی که خداوند برای کافرین مکذب آماده شده را بیان کرد و در این مجموعه، نعمتهایی که برای اهل تقوا آماده کرده را توضیح می دهد.

إِنَّ الْمُتَّقِینَ فِی جَنَّاتٍ وَ نَعِیمٍ‌ (17)

ولی پرهیزگاران در میان باغهای بهشت و نعمتهای فراوان جای دارند،

فَاکِهِینَ بِمَا آتَاهُمْ رَبُّهُمْ وَ وَقَاهُمْ رَبُّهُمْ عَذَابَ الْجَحِیمِ‌ (18)

و از آنچه پروردگارشان به آنها داده و آنان را از عذاب دوزخ نگاه داشته است شاد و مسرورند!

کُلُوا وَ اشْرَبُوا هَنِیئاً بِمَا کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ‌ (19)

(به آنها گفته می‌شود:) بخورید و بیاشامید گوارا؛ اینها در برابر اعمالی است که انجام می‌دادید!

مُتَّکِئِینَ عَلَى سُرُرٍ مَصْفُوفَةٍ وَ زَوَّجْنَاهُمْ بِحُورٍ عِینٍ‌ (20)

این در حالی که بر تختهای صف‌کشیده در کنار هم تکیه می‌زنند، و «حور العین» را به همسری آنها درمی‌آوریم!

وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ اتَّبَعَتْهُمْ ذُرِّیَّتُهُمْ بِإِیمَانٍ أَلْحَقْنَا بِهِمْ ذُرِّیَّتَهُمْ وَ مَا أَلَتْنَاهُمْ مِنْ عَمَلِهِمْ مِنْ شَیْ‌ءٍ کُلُّ امْرِئٍ بِمَا کَسَبَ رَهِینٌ‌ (21)

کسانی که ایمان آوردند و فرزندانشان به پیروی از آنان ایمان اختیار کردند، فرزندانشان را (در بهشت) به آنان ملحق می‌کنیم؛ و از (پاداش) عملشان چیزی نمی‌کاهیم؛ و هر کس در گرو اعمال خویش است!

وَ أَمْدَدْنَاهُمْ بِفَاکِهَةٍ وَ لَحْمٍ مِمَّا یَشْتَهُونَ‌ (22)

و همواره از انواع میوه‌ها و گوشتها -از هر نوع که بخواهند- در اختیارشان می‌گذاریم!

یَتَنَازَعُونَ فِیهَا کَأْساً لاَ لَغْوٌ فِیهَا وَ لاَ تَأْثِیمٌ‌ (23)

آنها در بهشت جامهای پر از شراب طهور را که نه بیهوده‌گویی در آن است و نه گناه، از یکدیگر می‌گیرند!

وَ یَطُوفُ عَلَیْهِمْ غِلْمَانٌ لَهُمْ کَأَنَّهُمْ لُؤْلُؤٌ مَکْنُونٌ‌ (24)

و پیوسته بر گردشان نوجوانانی برای (خدمت) آنان گردش می‌کنند که همچون مرواریدهای درون صدفند!

وَ أَقْبَلَ بَعْضُهُمْ عَلَى بَعْضٍ یَتَسَاءَلُونَ‌ (25)

در این هنگام رو به یکدیگر کرده (از گذشته) سؤال می‌نمایند؛

قَالُوا إِنَّا کُنَّا قَبْلُ فِی أَهْلِنَا مُشْفِقِینَ‌ (26)

می‌گویند: «ما در میان خانواده خود ترسان بودیم (مبادا گناهان آنها دامن ما را بگیرد)!

فَمَنَّ اللَّهُ عَلَیْنَا وَ وَقَانَا عَذَابَ السَّمُومِ‌ (27)

امّا خداوند بر ما منّت نهاد و از عذاب‌کشنده ما را حفظ کرد!

إِنَّا کُنَّا مِنْ قَبْلُ نَدْعُوهُ إِنَّهُ هُوَ الْبَرُّ الرَّحِیمُ‌ (28)

ما از پیش او را می‌خواندیم (و می‌پرستیدیم)، که اوست نیکوکار و مهربان!»

مجموعه سوم: 29-49: امر رسول الله ص به تذکر و صبر و تسبیح و مناقشه با کافرین

همانطور که مشاهده شد در مجموعه اول این سوره، از عذابی که برای کافرین آماده شده، بحث شد. در مجموعه دوم از مومنین و نعمتهایی که برایشان آماده شده صحبت شد. در این مجموعه در ابتدا رسول الله ص به تذکر دادن امر می شود و مواردی برای اقامه حجت علیه کافران به ایشان گفته می شود و در انتها اوامری معطوف به امر به تذکر به ایشان بیان می شود.

این مجموعه تذکر و صبر و تسبیح را از رسول الله ص مطالبه می کند. علاوه بر این، این مجموعه مناقشه کاملی را با کافرانی دارد که از طریق تقوا تنفر دارند پس تکذیب می کنند و...

خطاب این مجموعه در ابتدا با کسی است که قرآن بر او نازل شده و او را به تذکر دادن امر می کند و تهمت ها را از او نفی می کند و با کافرین به طور مبسوط مناقشه می کند و بعد از اقامه حجت علیه کافرین، رسول الله ص را به صبر و تسبیح به حمد الهی امر می کند.

ارتباط این مجموعه با دو مجموعه قبلی این سوره این است که این مجموعه، مناقشه ای با مکذبین است و تثبیتی برای متقین

آیات 29-34: امر پیامبر ص به تذکر و مناقشه با مکذبین قرآن

فَذَکِّرْ فَمَا أَنْتَ بِنِعْمَةِ رَبِّکَ بِکَاهِنٍ وَ لاَ مَجْنُونٍ‌ (29)

پس تذکّر ده، که به لطف پروردگارت تو کاهن و مجنون نیستی!

أَمْ یَقُولُونَ شَاعِرٌ نَتَرَبَّصُ بِهِ رَیْبَ الْمَنُونِ‌ (30)

بلکه آنها می‌گویند: «او شاعری است که ما انتظار مرگش را می‌کشیم!»

قُلْ تَرَبَّصُوا فَإِنِّی مَعَکُمْ مِنَ الْمُتَرَبِّصِینَ‌ (31)

بگو: «انتظار بکشید که من هم با (شما انتظار می‌کشم شما انتظار مرگ مرا، و من انتظار نابودی شما را با عذاب الهی)!»

أَمْ تَأْمُرُهُمْ أَحْلاَمُهُمْ بِهٰذَا أَمْ هُمْ قَوْمٌ طَاغُونَ‌ (32)

آیا عقلهایشان آنها را به این اعمال دستور می‌دهد، یا قومی طغیانگرند؟

أَمْ یَقُولُونَ تَقَوَّلَهُ بَلْ لاَ یُؤْمِنُونَ‌ (33)

یا می‌گویند: «قرآن را به خدا افترا بسته»، ولی آنان ایمان ندارند.

فَلْیَأْتُوا بِحَدِیثٍ مِثْلِهِ إِنْ کَانُوا صَادِقِینَ‌ (34)

اگر راست می‌گویند سخنی همانند آن بیاورند!

آیات 35-36: اثبات ربوبیت و توحید

أَمْ خُلِقُوا مِنْ غَیْرِ شَیْ‌ءٍ أَمْ هُمُ الْخَالِقُونَ‌ (35)

یا آنها بی هیچ آفریده شده‌اند، یا خود خالق خویشند؟!

أَمْ خَلَقُوا السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ بَلْ لاَ یُوقِنُونَ‌ (36)

آیا آنها آسمانها و زمین را آفریده‌اند؟! بلکه آنها جویای یقین نیستند!

آیات 37-47: مناقشه با مکذبین

سبب اقوالی که کافران به پیامبر ص و قرآن نسبت می دادند، طغیان و کفر است. زمانی که این مطلب مشخص شد، خداوند بقیه اقوال و مواقفشان که کفر و اثری از طغیان است را بیان می کند. بیان این اقوال با آیه «و ان یروا کسفا من السماء ساقطا یقولوا سحاب مرکوم» به پایان می رسد.

أَمْ عِنْدَهُمْ خَزَائِنُ رَبِّکَ أَمْ هُمُ الْمُسَیْطِرُونَ‌ (37)

آیا خزاین پروردگارت نزد آنهاست؟! یا بر همه چیز عالم سیطره دارند؟!

أَمْ لَهُمْ سُلَّمٌ یَسْتَمِعُونَ فِیهِ فَلْیَأْتِ مُسْتَمِعُهُمْ بِسُلْطَانٍ مُبِینٍ‌ (38)

آیا نردبانی دارند (که به آسمان بالا می‌روند) و بوسیله آن اسرار وحی را می‌شنوند؟! کسی که از آنها این ادّعا را دارد دلیل روشنی بیاورد!

أَمْ لَهُ الْبَنَاتُ وَ لَکُمُ الْبَنُونَ‌ (39)

آیا سهم خدا دختران است و سهم شما پسران (که فرشتگان را دختران خدا می‌نامید)؟!

أَمْ تَسْأَلُهُمْ أَجْراً فَهُمْ مِنْ مَغْرَمٍ مُثْقَلُونَ‌ (40)

آیا تو از آنها پاداشی می‌طلبی که در زیر بار گران آن قرار دارند؟!

أَمْ عِنْدَهُمُ الْغَیْبُ فَهُمْ یَکْتُبُونَ‌ (41)

آیا اسرار غیب نزد آنهاست و از روی آن می‌نویسند؟!

أَمْ یُرِیدُونَ کَیْداً فَالَّذِینَ کَفَرُوا هُمُ الْمَکِیدُونَ‌ (42)

آیا می‌خواهند نقشه شیطانی برای تو بکشند؟! ولی بدانند خود کافران در دام این نقشه‌ها گرفتار می‌شوند!

أَمْ لَهُمْ إِلٰهٌ غَیْرُ اللَّهِ سُبْحَانَ اللَّهِ عَمَّا یُشْرِکُونَ‌ (43)

یا معبودی غیر خداوند دارند (که قول یاری به آنها داده)؟! منزّه است خدا از آنچه همتای او قرارمی‌دهند!

وَ إِنْ یَرَوْا کِسْفاً مِنَ السَّمَاءِ سَاقِطاً یَقُولُوا سَحَابٌ مَرْکُومٌ‌ (44)

آنها (چنان لجوجند که) اگر ببینند قطعه سنگی از آسمان (برای عذابشان) سقوط می‌کند می‌گویند: «این ابر متراکمی است!»

فَذَرْهُمْ حَتَّى یُلاَقُوا یَوْمَهُمُ الَّذِی فِیهِ یُصْعَقُونَ‌ (45)

حال که چنین است آنها را رها کن تا روز مرگ خود را ملاقات کنند؛

یَوْمَ لاَ یُغْنِی عَنْهُمْ کَیْدُهُمْ شَیْئاً وَ لاَ هُمْ یُنْصَرُونَ‌ (46)

روزی که نقشه‌های آنان سودی به حالشان نخواهد داشت و (از هیچ سو) یاری نمی‌شوند!

وَ إِنَّ لِلَّذِینَ ظَلَمُوا عَذَاباً دُونَ ذٰلِکَ وَ لٰکِنَّ أَکْثَرَهُمْ لاَ یَعْلَمُونَ‌ (47)

و برای ستمگران عذابی قبل از آن است (در همین جهان)؛ ولی بیشترشان نمی‌دانند!

آیات 48-49: اوامری در راستای امر به تذکر

دو آیه اخیر، به سبب اینکه معطوف به «فذکر» می شوند، این مطلب را می رسانند که دعوت به سوی خدا محتاج «صبر» و «عبادت» است. این آیه به طور خاص تسبیح بحمد الهی را در نماز و غیر آن بیان می کند.

وَ اصْبِرْ لِحُکْمِ رَبِّکَ فَإِنَّکَ بِأَعْیُنِنَا وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ حِینَ تَقُومُ‌ (48)

در راه ابلاغ حکم پروردگارت صبر و استقامت کن، چرا که تو در حفاظت کامل ما قرار داری! و هنگامی که برمی‌خیزی پروردگارت را تسبیح و حمد گوی!

وَ مِنَ اللَّیْلِ فَسَبِّحْهُ وَ إِدْبَارَ النُّجُومِ‌ (49)

(همچنین) به هنگام شب او را تسبیح کن و به هنگام پشت کردن ستارگان (و طلوع صبح)!

بیان پایانی درباره سوره طور

        سوره طور دو صفت از صفات متقین را بیان می کند: ترس از عذاب الهی، و دعا. و این نوعی تفصیل محور سوره از سوره بقره است.

        پیش از این ارتباط انتهای سوره ذاریات با ابتدای سوره طور بیان شده بود. و در اینجا هم مشاهده می شود که سوره طور با ذکر ستارگان «... و ادبار النجوم» خاتمه یافته و سوره نجم با آیه «و النجم اذا هوی» شروع می شود. از نظر معنایی هم موضوع کلی مجموعه سوم سوره طور خطاب به نذیر (رسول الله ص) است و سوره نجم برای تعمیق اطمینان مردم به نذیر (رسول الله ص) است.