اندیشه امین

پیام امام خمینی(س) در سوم اسفند1367 که خطاب به روحانیون صادر شده، با عنوان «منشور روحانیت» شناخته می شود و رسالت حوزه های علمیه و استراتژی نظام جمهوری اسلامی ایران را تعیین و مشخص می کند.

این پیام، حاوی نکات مهم، هشدارهای اساسی و تحلیلهای ظریفی است که نگاه امام راحل(س) را نسبت به گذشته، امروز و فردای حوزه های علمیه و روحانیت، به اجمال و اختصار ترسیم می کند.

در این پیام، گرچه دفاع از عملکرد نظام جمهوری اسلامی ایران در دهه اول انقلاب، یکی از محورهای مهم آن است، ولی جایگاه علمی، تربیتی، اجتماعی و سیاسی روحانیت اصیل و آسیبها و چالشهای تهدیدکننده آن، رویکرد اصلی پیام را تشکیل می دهد.

بنابراین بازخوانی این پیام و بازکاوی نکات و ظرائف فراوان و دقیق آن، نه تنها برای مخاطبان مستقیم، بلکه برای نخبگان و مسئولان جامعه و اقشار تاثیرگذار، امری لازم به نظر می رسد.

ایشان وظیفه حوزه های علمیه را جاری ساختن تفکر اسلام ناب می داند و در بخشی از پیام خود می فرمایند: «استکبار وقتی که از نابودی مطلق روحانیت و حوزه ها مایوس شد، دو راه برای ضربه زدن انتخاب نمود. یکی راه ارعاب و زور، دیگری راه خدعه و نفوذ. در قرن معاصر وقتی حربه ی ارعاب و تهدید چندان کارگر نشد، راه های نفوذ تقویت گردید.»

گرچه چاره اندیشی برای برخی از این چالشها و آسیبها، مشکل و پیچیده است، اما مسلما هیچ مساله مهمی با فراموش کردن، حل نخواهد شد. بنابراین تأمل در این پیام و فهم آن در فضای فکری و فرهنگی روحانیت و حوزه ها، گام نخست و حداقلی است که یادآوری و تاکید بر آن به مناسبت های مختلف ضروری است.

در ادامه به صورت مختصر به نکات اصلی و محوری پیام اشاره می شود:

جایگاه و نقش علمی روحانیت:

یادآوری نقش برجسته حوزه های علمیه و علمای متعهد در طول تاریخ اسلام و تشیع، نخستین محور مهم این پیام می باشد که این یادآوری، درواقع پاسخی است به یک پرسش مهم مبنی بر این که ضرورت و کارکرد نهاد روحانیت و حوزه های علمیه چیست و چه عوامل و دلایلی استمرار این نهاد دینی را توجیه و تبیین می کند؟

جایگاه و نقش اجتماعی روحانیت:

جایگاه و نقش اجتماعی روحانیت مساله دیگری است که حضرت امام(س) به آن می پردازند: «صدها سال است که روحانیت اسلام تکیه گاه محرومان بوده است...... علماء اصیل اسلام هرگز زیر بار سرمایه داران و پول پرستان و خوانین نرفته اند... روحانیتٍ متعهد، به خون سرمایه داران زالو صفت تشنه است و هرگز با آنان سرآشتی نداشته و نخواهد داشت.» (صحیفه امام، ج‏21، ص: 275)

افشاء و طرد روحانیون وابسته و متحجر:

توجه و تاکید بر نقش برجسته و جایگاه موثر حوزه های علمیه و روحانیت، مانع از آن نیست که واقعیتهای تلخ درباره حوزه بیان نشود و جریانهای منحرف و یا اشخاص وابسته به بیگانگان که در میان حوزه ها و روحانیان نفوذ می کرده اند، معرفی نشوند. لذا حضرت امام (س) پس از بیان ویژگیهای مثبت و خدمات شایان روحانیت، می فرمایند: «در حوزه های علمیه هستند افرادی که علیه انقلاب و اسلام ناب محمدی فعالیت دارند... خطر تحجر گرایان و مقدس نمایان احمق در حوزه های علمیه کم نیست.» (صحیفه امام، ج‏21، ص: 277)

امام با ذکر نمونه هایی از نفوذ بیگانگان در ذهنیت و فرهنگ حوزه ها، مهم ترین حرکت استعماری را القاء شعار جدایی دین از سیاست می دانند و هشدار می دهند که این حربه در حوزه و روحانیت تااندازه ای کارگر شده است: «هنوز حوزه ها به هر دو تفکر آمیخته اند و باید مراقب بود که تفکر جدایی دین از سیاست، از لایه های تفکر اهل جمود به طلاب جوان سرایت نکند.» (صحیفه امام، ج‏21، ص: 279)

آسیب ها و چالش ها:

بخش اساسی و عمده پیام، درواقع به یادآوری و هشدار نسبت به آسیبها، اشکالات و آفاتی می پردازد که حوزه ها و روحانیت اصیل و متعهد، باید نسبت به آن هوشیار و حساس بوده و ضمن پرهیز خود از این آسیبها مراقب نفوذ برخی دیدگاهها و تلقیهای نادرست به ذهن و فرهنگ حوزه ها و به ویژه طلاب جوان باشند. برخی از این موارد، چالشهایی است که چه بسا در قالبهای فریبنده و دنیاپسند و یا به بهانه های مقدس مآبانه مطرح می شود، در حالی که غایت آنها تهدید روحانیت است.

 در اسفند سال 1394 نیز مقام معظم رهبری در جمع طلاب و فضلای حوزه علمیه مطالبی را بیان کردند که همه ی حوزه در تمام طیف‌ها و طبقات، از آن سخنرانی روشنگرانه رهبری متاثر شد و شاید بتوان گفت که آن سخنرانی در واقع یک منشور روحانیت دوم برای حوزویان به حساب می‌آید. ایشان در این سخنرانی بحث «حوزه انقلابی» را مطرح کردند.