سوره انشقاق: انسان با سختی و مشقت به سوی ملاقات پروردگارش رهسپار است

محور سوره: 21-25 سوره بقره

یَا أَیُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّکُمُ الَّذِی خَلَقَکُمْ وَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ‌ (21)

ای مردم! پروردگار خود را پرستش کنید؛ آن کس که شما، و کسانی را که پیش از شما بودند آفرید، تا پرهیزکار شوید.

الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ الْأَرْضَ فِرَاشاً وَ السَّمَاءَ بِنَاءً وَ أَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَرَاتِ رِزْقاً لَکُمْ فَلاَ تَجْعَلُوا لِلَّهِ أَنْدَاداً وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ‌ (22)

آن کس که زمین را بستر شما، و آسمان [ جو زمین‌] را همچون سقفی بالای سر شما قرار داد؛ و از آسمان آبی فرو فرستاد؛ و به وسیله آن، میوه‌ها را پرورش داد؛ تا روزی شما باشد. بنابر این، برای خدا همتایانی قرار ندهید، در حالی که می‌دانید (هیچ یک از آنها، نه شما را آفریده‌اند، و نه شما را روزی می‌دهند).

وَ إِنْ کُنْتُمْ فِی رَیْبٍ مِمَّا نَزَّلْنَا عَلَى عَبْدِنَا فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِنْ مِثْلِهِ وَ ادْعُوا شُهَدَاءَکُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ کُنْتُمْ صَادِقِینَ‌ (23)

و اگر در باره آنچه بر بنده خود [پیامبر] نازل کرده‌ایم شک و تردید دارید، (دست کم) یک سوره همانند آن بیاورید؛ و گواهان خود را - غیر خدا - برای این کار، فرا خوانید اگر راست می‌گویید!

فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا وَ لَنْ تَفْعَلُوا فَاتَّقُوا النَّارَ الَّتِی وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجَارَةُ أُعِدَّتْ لِلْکَافِرِینَ‌ (24)

پس اگر چنین نکنید - که هرگز نخواهید کرد - از آتشی بترسید که هیزم آن، بدنهای مردم (گنهکار) و سنگها [بتها] است، و برای کافران، آماده شده است!

وَ بَشِّرِ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ کُلَّمَا رُزِقُوا مِنْهَا مِنْ ثَمَرَةٍ رِزْقاً قَالُوا هٰذَا الَّذِی رُزِقْنَا مِنْ قَبْلُ وَ أُتُوا بِهِ مُتَشَابِهاً وَ لَهُمْ فِیهَا أَزْوَاجٌ مُطَهَّرَةٌ وَ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ‌ (25)

به کسانی که ایمان آورده، و کارهای شایسته انجام داده‌اند، بشارت ده که باغهایی از بهشت برای آنهاست که نهرها از زیر درختانش جاریست. هر زمان که میوه‌ای از آن، به آنان داده شود، می‌گویند: «این همان است که قبلا به ما روزی داده شده بود. (ولی اینها چقدر از آنها بهتر و عالیتر است.)» و میوه‌هایی که برای آنها آورده می‌شود، همه (از نظر خوبی و زیبایی) یکسانند. و برای آنان همسرانی پاک و پاکیزه است، و جاودانه در آن خواهند بود.

همانطور که بیان شد سوره انشقاق انتهای مجموعه دهم است و دلیل آن هم قبلا ذکر شد. چرا که این سوره با اذا شروع شده و در مقدمه اش درباره روز قیامت بحث می کند و بعد از این سوره هم سوره بروج با قسم شروع می شود که این علامت مجموعه ای جدید است. سوره انشقاق در آیات بعد از مقدمه سوره بقره تفصیل داده شده.

ملاحظه می شود که در آخر سوره مطففین (سوره قبلی) بحثی درباره استهزاء کافرین و عاقبت مجرمین و مومنین مطرح شده بود. سوره انشقاق هم در مقطع اولش درباره کسی که نامه اعمالش به دست راست یا چپش داده شده بحث می کند.پس ارتباط بین انتهای سوره قبلی و ابتدای این سوره مشخص است.

مقطع اول: 1-15: خداوند از انسان انتظار دارد که از اصحاب یمین باشد و از اصحاب شمال نباشد

به طور کلی در این مقطع انسان تهییج و تشویق می شود که در طریق وصول به خیر، تلاش کند و رنج ها را تحمل کند تا به رضوان خداوند عزوجل نائل آید.

فقره اول:1-5: مقدمه فقره دوم- بیان اتفاقاتی که روز قیامت می افتد

این فقره درباره روز قیامت و بعضی از اتفاقاتی که در آن روز می افتد بحث می کند.  همچنین این فقره درباره طاعت آسمان و زمین برای خدا بحث می کند و این بیان، تهییج انسان برای اطاعت خداوند است.

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِیمِ‌ (0)

به نام خداوند بخشنده بخشایشگر

إِذَا السَّمَاءُ انْشَقَّتْ‌ (1)

در آن هنگام که آسمان [ کرات آسمانی‌] شکافته شود،

وَ أَذِنَتْ لِرَبِّهَا وَ حُقَّتْ‌ (2)

و تسلیم فرمان پروردگارش شود -و سزاوار است چنین باشد-

وَ إِذَا الْأَرْضُ مُدَّتْ‌ (3)

و در آن هنگام که زمین گسترده شود،

وَ أَلْقَتْ مَا فِیهَا وَ تَخَلَّتْ‌ (4)

و آنچه در درون دارد بیرون افکنده و خالی شود،

وَ أَذِنَتْ لِرَبِّهَا وَ حُقَّتْ‌ (5)

و تسلیم فرمان پروردگارش گردد -و شایسته است که چنین باشد-

فقره دوم: 6-15: خطاب مستقیم به انسان- دعوت انسان به اینکه از اهل یمین باشد و از اهل شمال نباشد.

پس از اینکه خداوند رد فقره اول اتفاقاتی که در روز قیامت برای آسمان و زمین می افتد را بیان کرد در این فقره انسان را مورد خطاب قرار می دهد و بیان می کند که انسان با تلاش و رنج به سوی آن روز در حرکت است و در آن روز ممکن است از اصحاب یمین یا اصحاب شمال باشد و در این بیان، دعوتی است که انسان تلاش کند تا از اصحاب یمین باشد و در جرگه اصحاب شمال قرار نگیرد. و این به جز با عبادت و تقوا حاصل نمی شود و این یکی از مظاهر ارتباط این فقره با محور سوره است.

یَا أَیُّهَا الْإِنْسَانُ إِنَّکَ کَادِحٌ إِلَى رَبِّکَ کَدْحاً فَمُلاَقِیهِ‌ (6)

ای انسان! تو با تلاش و رنج بسوی پروردگارت می‌روی و او را ملاقات خواهی کرد!

فَأَمَّا مَنْ أُوتِیَ کِتَابَهُ بِیَمِینِهِ‌ (7)

پس کسی که نامه اعمالش به دست راستش داده شود،

فَسَوْفَ یُحَاسَبُ حِسَاباً یَسِیراً (8)

بزودی حساب آسانی برای او می‌شود،

وَ یَنْقَلِبُ إِلَى أَهْلِهِ مَسْرُوراً (9)

و خوشحال به اهل و خانواده‌اش بازمی‌گردد.

وَ أَمَّا مَنْ أُوتِیَ کِتَابَهُ وَرَاءَ ظَهْرِهِ‌ (10)

و امّا کسی که نامه اعمالش به پشت سرش داده شود،

فَسَوْفَ یَدْعُو ثُبُوراً (11)

بزودی فریاد می‌زند وای بر من که هلاک شدم!

وَ یَصْلَى سَعِیراً (12)

و در شعله‌های سوزان آتش می‌سوزد.

إِنَّهُ کَانَ فِی أَهْلِهِ مَسْرُوراً (13)

چرا که او در میان خانواده‌اش پیوسته (از کفر و گناه خود) مسرور بود!

إِنَّهُ ظَنَّ أَنْ لَنْ یَحُورَ (14)

او گمان می‌کرد هرگز بازگشت نمی‌کند!

بَلَى إِنَّ رَبَّهُ کَانَ بِهِ بَصِیراً (15)

آری، پروردگارش نسبت به او بینا بود (و اعمالش را برای حساب ثبت کرد)!

مقطع دوم: 16-25: موکدا همه انسانها به آن روزی که ذکر شد، خواهند رسید

پس از اینکه خداوند در مقطع اول بیان کرد که چه انتظاری از انسان دارد (اینکه از اصحاب یمین باشد و از اصحاب شمال نباشد)، در این مقطع همه مردم را با تاکید مورد خطاب قرار می دهد و بیان می کند که همه آنها به آن روزی که ذکر شد، خواهند رسید.

این مقطع، انسان را به ایمان و سجود و قرائت قرآن و عمل صالح تهییج و تشویق می کند  و به این ترتیب با محور سوره و بحث درباره عبادت و تقوا ارتباط پیدا می کند.

این مقطع بیان می کند که انسان از حالی به حال دیگر منتقل می شود و مقتضای این تغییر حال، این است که دارای ایمان و خضوع در مقابل این قرآن باشد ولی کافرین اینگونه نیستند و به همین دلیل خداوند به رسولش ص امر می کند که آنها را به عذاب بشارت دهد و در ادامه مومنینی که عمل صالح انجام می دهند به ثواب مستمر بشارت دهد.

فَلاَ أُقْسِمُ بِالشَّفَقِ‌ (16)

سوگند به شفق،

وَ اللَّیْلِ وَ مَا وَسَقَ‌ (17)

و سوگند به شب و آنچه را جمع‌آوری می‌کند،

وَ الْقَمَرِ إِذَا اتَّسَقَ‌ (18)

و سوگند به ماه آنگاه که بَدر کامل می‌شود،

لَتَرْکَبُنَّ طَبَقاً عَنْ طَبَقٍ‌ (19)

که همه شما پیوسته از حالی به حال دیگر منتقل می‌شوید (تا به کمال برسید).

فَمَا لَهُمْ لاَ یُؤْمِنُونَ‌ (20)

پس چرا آنان ایمان نمی‌آورند؟!

وَ إِذَا قُرِئَ عَلَیْهِمُ الْقُرْآنُ لاَ یَسْجُدُونَ‌ (21)

و هنگامی که قرآن بر آنها خوانده می‌شود سجده نمی‌کنند؟!

بَلِ الَّذِینَ کَفَرُوا یُکَذِّبُونَ‌ (22)

بلکه کافران پیوسته آیات الهی را انکار می‌کنند!

وَ اللَّهُ أَعْلَمُ بِمَا یُوعُونَ‌ (23)

و خداوند آنچه را در دل پنهان می‌دارند بخوبی می‌داند!

فَبَشِّرْهُمْ بِعَذَابٍ أَلِیمٍ‌ (24)

پس آنها را به عذابی دردناک بشارت ده!

إِلاَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَهُمْ أَجْرٌ غَیْرُ مَمْنُونٍ‌ (25)

مگر کسانی که ایمان آورده و اعمال صالح انجام داده‌اند، که برای آنان پاداشی است قطع‌نشدنی!