سوره مرسلات: مناقشه با مکذبین و انذار آنها و همچنین بحث درباره متقین و نعمتهایشان و مکذبین و احوالشان

محور سوره: 1-5 سوره بقره

الم‌ (1)

الم (بزرگ است خداوندی که این کتاب عظیم را، از حروف ساده الفبا به وجود آورده).

ذٰلِکَ الْکِتَابُ لاَ رَیْبَ فِیهِ هُدًى لِلْمُتَّقِینَ‌ (2)

آن کتاب با عظمتی است که شک در آن راه ندارد؛ و مایه هدایت پرهیزکاران است.

الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ وَ یُقِیمُونَ الصَّلاَةَ وَ مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنْفِقُونَ‌ (3)

(پرهیزکاران) کسانی هستند که به غیب [آنچه از حس پوشیده و پنهان است‌] ایمان می‌آورند؛ و نماز را برپا می‌دارند؛ و از تمام نعمتها و مواهبی که به آنان روزی داده‌ایم، انفاق می‌کنند.

وَ الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِمَا أُنْزِلَ إِلَیْکَ وَ مَا أُنْزِلَ مِنْ قَبْلِکَ وَ بِالْآخِرَةِ هُمْ یُوقِنُونَ‌ (4)

و آنان که به آنچه بر تو نازل شده، و آنچه پیش از تو (بر پیامبران پیشین) نازل گردیده، ایمان می‌آورند؛ و به رستاخیز یقین دارند.

أُولٰئِکَ عَلَى هُدًى مِنْ رَبِّهِمْ وَ أُولٰئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ‌ (5)

آنان بر طریق هدایت پروردگارشانند؛ و آنان رستگارانند.

سوره مرسلات با مقدمه ای شروع می شود که در نهایت به فقره اول می رسد و سیر سوره در فقره اول ادامه پیدا می کند تا اینکه به فقره دوم می رسد. در این سوره تسلسل عجیبی وجود دارد که با مکذبین مناقشه می کند و آنها را انذار می دهد تا اینکه به بحث درباره متقین و نعمتهایشان و مکذبین و احوالشان می رسد.

در این سوره آیه «وَیْلٌ یَوْمَئِذٍ لِلْمُکَذِّبِینَ » زیاد تکرار شده و این تهدیدی است برای کسانی که به غیب ایمان ندارند و به آنچه که به رسول الله ص نازل شده ایمان نمی آورند و به بعث و قیامت هم ایمان ندارند و از خلال این ملاحظات می توان ارتباط این سوره با آیات مقدمه سوره بقره را متوجه شد.

۵ آیه اول سوره بقره ویژگیهای متقین را بیان می کنند. این سوره (سوره مرسلات) نقیض آنها یعنی مکذبین را معرفی می کند.

مقدمه: 1-7: بیان بعضی از وظایف ملائکه

قَسَم های مقدمه این سوره در شأن ملائکه است و با توجه به اینکه ملائکه جزیی از غیب هستند، ارتباط این مجموعه با مقدمه سوره بقره که می فرماید «الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ» روشن می شود.

در قَسَم های این مجموعه، بعض از ویژگیهای ملائکه روشن می شود. آنها پی در پی فرستاده می شوند، شریعت الهی را نشر می دهند، بین حق و باطل جدایی می اندازند، ذکری که شامل انذار و تبشیر است را القا می کنند و در این بیان، بحث های ضمنی درباره ویژگیهای وحی و ویژگیهای قرآن وجود دارد. پس به این ترتیب قرآن شریعت منتشر شده الهی است و فرقان بین حق و باطل است و ذکری است که شامل انذار و تبشیر است. و به این ترتیب ارتباط این مجموعه با آیه «ذلِکَ الْکِتابُ لا رَیْبَ فِیهِ هُدىً لِلْمُتَّقِینَ» در مقدمه سوره بقره واضح تر می شود.

جواب قَسَم های این مجموعه آیه «إِنَّما تُوعَدُونَ لَواقِعٌ » است و به این ترتیب ارتباط این مجموعه با مقدمه سوره بقره که درباره آخرت بحث می کند روشن می شود. اما ارتباط این سوره با مقدمه سوره بقره بیشتر از مواردی است که بیان شد.

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِیمِ‌ (0)

به نام خداوند بخشنده بخشایشگر

وَ الْمُرْسَلاَتِ عُرْفاً (1)

سوگند به فرشتگانی که پی در پی فرستاده می‌شوند،

فَالْعَاصِفَاتِ عَصْفاً (2)

و آنها که همچون تند باد حرکت می‌کنند،

وَ النَّاشِرَاتِ نَشْراً (3)

و سوگند به آنها که (ابرها را) می‌گسترانند،

فَالْفَارِقَاتِ فَرْقاً (4)

و آنها که جدا می‌کنند،

فَالْمُلْقِیَاتِ ذِکْراً (5)

و سوگند به آنها که آیات بیدارگر (الهی) را (به انبیا) القا می‌نمایند،

عُذْراً أَوْ نُذْراً (6)

برای اتمام حجّت یا برای انذار،

إِنَّمَا تُوعَدُونَ لَوَاقِعٌ‌ (7)

که آنچه به شما (درباره قیامت) وعده داده می‌شود، یقیناً واقع‌شدنی است!

فقره اول: 8-40: بحث درباره وعده خداوند به آمدن روز قیامت

مقدمه سوره مرسلات به وعده خداوند ختم می شود «إِنَّمَا تُوعَدُونَ لَوَاقِعٌ‌» و بیان می کند که این وعده قطعا واقع شدنی است. در این فقره (فقره اول) از روز قیامت بحث می شود و حجت هایی در شأن روز قیامت برای مردم اقامه می شود.

مشاهده می شود که این فقره شامل 6 مجموعه است و بین مجموعه های ابتدایی و مجموعه هایی انتهایی این فقره ارتباط وجود دارد و این ارتباط ما را به ابتدا و انتهای این مجموعه ها رهنمون می شود.

در مجموعه اول سوالی درباره یوم الفصل مطرح می شود که جوابش در مجموعه آخر (مجموعه پنجم) بیان می شود در میان این دو مجموعه هم دلایلی بر آمدن یوم الفصل به همراه هشدار و انذار، اقامه می شود.

مجموعه اول: 8-15: تصویری از روز قیامت

در این مجموعه تصویری از آنچه که در روز قیامت واقع می شود بیان شده. در این مجموعه دو سوال مطرح می شود: اول: «لِأَیِّ یَوْمٍ أُجِّلَتْ» و دوم: «وَما أَدْراکَ ما یَوْمُ الْفَصْلِ» و سه مجموعه بعد از این مجموعه همگی با «الم» شروع می شوند و این نشان می دهد که سه مجموعه بعد از مجموعه اول همگی نقش واحدی دارند.

فَإِذَا النُّجُومُ طُمِسَتْ‌ (8)

در آن هنگام که ستارگان محو و تاریک شوند،

وَ إِذَا السَّمَاءُ فُرِجَتْ‌ (9)

و (کرات) آسمان از هم بشکافند،

وَ إِذَا الْجِبَالُ نُسِفَتْ‌ (10)

و در آن زمان که کوه‌ها از جا کنده شوند،

وَ إِذَا الرُّسُلُ أُقِّتَتْ‌ (11)

و در آن هنگام که برای پیامبران (بمنظور ادای شهادت) تعیین وقت شود!

لِأَیِّ یَوْمٍ أُجِّلَتْ‌ (12)

(این امر) برای چه روزی به تأخیر افتاده؟

لِیَوْمِ الْفَصْلِ‌ (13)

برای روز جدایی (حق از باطل)!

وَ مَا أَدْرَاکَ مَا یَوْمُ الْفَصْلِ‌ (14)

تو چه می‌دانی روز جدایی چیست!

وَیْلٌ یَوْمَئِذٍ لِلْمُکَذِّبِینَ‌ (15)

وای در آن روز بر تکذیب‌کنندگان!

مجموعه دوم: 16-19: بیان استدلالی در آمدن روز قیامت

مقدمه سوره مرسلات به ایه «إِنَّما تُوعَدُونَ لَواقِعٌ» ختم شد و مجموعه اول هم بحثی درباره یوم الفصل بیان کرد و در نهایت بیان شد: «وَیْلٌ یَوْمَئِذٍ لِلْمُکَذِّبِینَ». سپس مجموعه دوم بیان می شود و توجه را به استدلالی درباره روز قیامت و یوم الفصل جلب می کند و باز هم آیه «وَیْلٌ یَوْمَئِذٍ لِلْمُکَذِّبِینَ» تکرار می شود تا انذاری برای مکذبین این امت باشد و همچنین توجه را به روز موعود جلب کند.

أَ لَمْ نُهْلِکِ الْأَوَّلِینَ‌ (16)

آیا ما اقوام (مجرم) نخستین را هلاک نکردیم؟!

ثُمَّ نُتْبِعُهُمُ الْآخِرِینَ‌ (17)

سپس دیگر (مجرمان) را به دنبال آنها می‌فرستیم!

کَذٰلِکَ نَفْعَلُ بِالْمُجْرِمِینَ‌ (18)

(آری) این گونه با مجرمان رفتار می‌کنیم!

وَیْلٌ یَوْمَئِذٍ لِلْمُکَذِّبِینَ‌ (19)

وای در آن روز بر تکذیب‌کنندگان!

مجموعه سوم: 20-24: بیان استدلالی در آمدن روز قیامت

این مجموعه بیان می کند که کسی که بر این کارها قادر باشد، به طریق اولی قادر خواهد بود که انسان را یک بار دیگر زنده کند. به این ترتیب بر انسان است که تصدیق کند که خدا قادر است انسان را یک بار دیگر بازگرداند به همین دلیل این مجموعه هم با آیه: «وَیْلٌ یَوْمَئِذٍ لِلْمُکَذِّبِینَ‌ » به پایان می رسد.

أَ لَمْ نَخْلُقْکُمْ مِنْ مَاءٍ مَهِینٍ‌ (20)

آیا شما را از آبی پست و ناچیز نیافریدیم،

فَجَعَلْنَاهُ فِی قَرَارٍ مَکِینٍ‌ (21)

سپس آن را در قرارگاهی محفوظ و آماده قرار دادیم،

إِلَى قَدَرٍ مَعْلُومٍ‌ (22)

تا مدّتی معیّن؟!

فَقَدَرْنَا فَنِعْمَ الْقَادِرُونَ‌ (23)

ما قدرت بر این کار داشتیم، پس ما قدرتمند خوبی هستیم (و امر معاد برای ما آسان است)!

وَیْلٌ یَوْمَئِذٍ لِلْمُکَذِّبِینَ‌ (24)

وای در آن روز بر تکذیب‌کنندگان!

مجموعه چهارم: 25-28: بیان استدلالی در آمدن روز قیامت

این مجموعه از مظاهر قدرت خدا و نعمتهای او بحث می کند و به این ترتیب انسان را به ایمان و شکر دعوت می کند پس کسی که کفران کند و شاکر نباشد، شامل «وَیْلٌ یَوْمَئِذٍ لِلْمُکَذِّبِینَ‌ » خواهد بود. همچنین همانطور که بیان شد این مجموعه هم با مجموعه اول این فقره مرتبط است.

بحثی که در مجموعه اول این فقره بیان شده، نشان می دهد که روز قیامت از اهداف اصلی آن است اما بحث های مطرح شده در سه مجموعه بعدی (دوم و سوم و چهارم) بحث هایی است که انسان را به ایمان آوردن به روز قیامت رهنمون می شود.

أَ لَمْ نَجْعَلِ الْأَرْضَ کِفَاتاً (25)

آیا زمین را مرکز اجتماع انسانها قرار ندادیم،

أَحْیَاءً وَ أَمْوَاتاً (26)

هم در حال حیاتشان و هم مرگشان؟!

وَ جَعَلْنَا فِیهَا رَوَاسِیَ شَامِخَاتٍ وَ أَسْقَیْنَاکُمْ مَاءً فُرَاتاً (27)

و در آن کوه‌های استوار و بلندی قرار دادیم، و آبی گوارا به شما نوشاندیم!

وَیْلٌ یَوْمَئِذٍ لِلْمُکَذِّبِینَ‌ (28)

وای در آن روز بر تکذیب‌کنندگان!

مجموعه پنجم: 29-34: بحثی درباره آنچه که در آن روز بر مکذبین می گذرد

انْطَلِقُوا إِلَى مَا کُنْتُمْ بِهِ تُکَذِّبُونَ‌ (29)

(در آن روز به آنها گفته می‌شود:) بی‌درنگ، به سوی همان چیزی که پیوسته آن را تکذیب می‌کردید بروید!

انْطَلِقُوا إِلَى ظِلٍّ ذِی ثَلاَثِ شُعَبٍ‌ (30)

بروید به سوی سایه سه شاخه (دودهای خفقان‌بار و آتش‌زا)!

لاَ ظَلِیلٍ وَ لاَ یُغْنِی مِنَ اللَّهَبِ‌ (31)

سایه‌ای که نه آرامبخش است و نه از شعله‌های آتش جلوگیری می‌کند!

إِنَّهَا تَرْمِی بِشَرَرٍ کَالْقَصْرِ (32)

شراره‌هایی از خود پرتاب می‌کند مانند یک کاخ!

کَأَنَّهُ جِمَالَةٌ صُفْرٌ (33)

گویی (در سرعت و کثرت) همچون شتران زردرنگی هستند (که به هر سو پراکنده می‌شوند)!

وَیْلٌ یَوْمَئِذٍ لِلْمُکَذِّبِینَ‌ (34)

وای در آن روز بر تکذیب‌کنندگان!

مجموعه ششم: 35-40: بحث بی واسطه درباره روز قیامت

بعد از اینکه چندین بار بحث روز قیامت در مجموعه های قبلی مطرح شد و هر کدام از زاویه ای روز قیامت را توجید کردند، در مجموعه ششم که آخرین مجموعه این فقره است مستقیما درباره آن روز بحث می شود.همانطور که بیان شد، در مجموعه اول این فقره دو سوال مطرح شد که در این مجموعه پاسخ آنها را مشاهده می کنیم.

در این مجموعه ماهیت یوم الفصل شناخته می شود و آن روزی است که خداوند اولین و آخرین را در یک جا جمع می کند تا بین آنها حکم کند و از آنچه که تا اینجا گذشت، حال مکذبین را در آن روز مشاهده کردیم. در فقره بعدی حال متقین در آن روز مشاهده خواهد شد.

هٰذَا یَوْمُ لاَ یَنْطِقُونَ‌ (35)

امروز روزی است که سخن نمی‌گویند (و قادر بر دفاع از خویشتن نیستند)،

وَ لاَ یُؤْذَنُ لَهُمْ فَیَعْتَذِرُونَ‌ (36)

و به آنها اجازه داده نمی‌شود که عذرخواهی کنند!

وَیْلٌ یَوْمَئِذٍ لِلْمُکَذِّبِینَ‌ (37)

وای در آن روز بر تکذیب‌کنندگان!

هٰذَا یَوْمُ الْفَصْلِ جَمَعْنَاکُمْ وَ الْأَوَّلِینَ‌ (38)

(و به آنها گفته می‌شود:) امروز همان روز جدایی (حق از باطل) است که شما و پیشینیان را در آن جمع کرده‌ایم!

فَإِنْ کَانَ لَکُمْ کَیْدٌ فَکِیدُونِ‌ (39)

اگر چاره‌ای در برابر من (برای فرار از چنگال مجازات) دارید انجام دهید!

وَیْلٌ یَوْمَئِذٍ لِلْمُکَذِّبِینَ‌ (40)

وای در آن روز بر تکذیب‌کنندگان!

فقره دوم: 41-50

مشخص شد که آیه محوری مقدمه سوره «إِنَّما تُوعَدُونَ لَواقِعٌ» است و همچنین در فقره اول دیدیم که آن وعده، در یوم الفصل واقع می شود. در این فقره حال متقین و مکذبین را در یوم الفصل بیان می کند.

مجموعه اول: 41-45: نعمتهای متقین در یوم الفصل

إِنَّ الْمُتَّقِینَ فِی ظِلاَلٍ وَ عُیُونٍ‌ (41)

(در آن روز) پرهیزگاران در سایه‌های (درختان بهشتی) و در میان چشمه‌ها قرار دارند،

وَ فَوَاکِهَ مِمَّا یَشْتَهُونَ‌ (42)

و میوه‌هایی از آنچه مایل باشند!

کُلُوا وَ اشْرَبُوا هَنِیئاً بِمَا کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ‌ (43)

بخورید و بنوشید گوارا، اینها در برابر اعمالی است که انجام می‌دادید!

إِنَّا کَذٰلِکَ نَجْزِی الْمُحْسِنِینَ‌ (44)

ما این گونه نیکوکاران را پاداش می‌دهیم!

وَیْلٌ یَوْمَئِذٍ لِلْمُکَذِّبِینَ‌ (45)

وای در آن روز بر تکذیب‌کنندگان!

مجموعه دوم: 46-47: تهدید مکذبین

از این آیات مشخص می شود که همّ مکذبین خوردن و بهره برداری از زندگی دنیوی است

کُلُوا وَ تَمَتَّعُوا قَلِیلاً إِنَّکُمْ مُجْرِمُونَ‌ (46)

(و به مجرمان بگو:) بخورید و بهره گیرید در این مدت کم (از زندگی دنیا، ولی بدانید عذاب الهی در انتظار شماست) چرا که شما مجرمید!

وَیْلٌ یَوْمَئِذٍ لِلْمُکَذِّبِینَ‌ (47)

وای در آن روز بر تکذیب‌کنندگان!

مجموعه سوم: 48-50: تهدید مکذبین

از این آیات مشخص می شود که مکذبین از خضوع و نماز در مقابل خداوند روی گردانند. آنها به قرآن ایمان نمی آورند. پیش از این هم دیدیم که آنها یوم الفصل و اینکه خداوند همه چیز را خلق کرده و همچنین رسولان الهی را انکار و تکذیب می کنند.

همچنین از کلیت سوره مشخص شد که متقین در مقابل مکذبین قرار دارند.

وَ إِذَا قِیلَ لَهُمُ ارْکَعُوا لاَ یَرْکَعُونَ‌ (48)

و هنگامی که به آنها گفته شود رکوع کنید رکوع نمی‌کنند!

وَیْلٌ یَوْمَئِذٍ لِلْمُکَذِّبِینَ‌ (49)

وای در آن روز بر تکذیب‌کنندگان!

فَبِأَیِّ حَدِیثٍ بَعْدَهُ یُؤْمِنُونَ‌ (50)

(و اگر آنها به این قرآن ایمان نمی‌آورند) پس به کدام سخن بعد از آن ایمان می‌آورند؟!