اندیشه امین

مقدمه مولف (سعید حوی)

اولین خصوصیت این تفسیر که ممیزه اصلی این تفسیر با سایر تفاسیر هم هست، این است که نظریه جدیدی در موضوع «وحدت قرآنی» مطرح می کند و این موضوعی است که خیلی ها به آن پرداخته اند و کتابهای زیادی در این زمینه نوشته شده ولی بیشتر کسانی که به این بحث پرداخته اند، حول برقراری ارتباط بین آیه ای در یک سوره و سوره دیگر یا برقراری ارتباط بین انتهای یک سوره با ابتدای سوره دیگر بحث کرده اند و از این مقدار فراتر نرفته اند.

اما خداوند از کودکی بر من منت نهاد و من از کودکی در زمینه اسرار ارتباط بین آیات و سوره های قرآن فکر می کردم و از کودکی این باور در من شکل گرفت که کلید ارتباط بین سوره ها، سوره بقره و هفت سوره بعد از آن است و مجموعه اینها، قسم اول قرآن را تشکیل می دهند همانطور که این مطلب را در حدیثی از رسول الله ص هم فهمیده می شود.

پس ملاحظه می کردم که مثلا آیات ابتدایی در سوره بقره، با «الم» شروع شده و با «وَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ» به پایان رسیده. از طرف دیگر سوره آل عمران هم با «الم» شروع شده و با آیه «لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ» به پایان رسیده پس پیش خودم می گفتم: آیا سوره آل عمران تفصیل آیات ابتدایی سوره بقره است؟

سپس مشاهده کردم که بعد از مقدمه سوره بقره، آیه: «یا أَیُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّکُمُ الَّذِی خَلَقَکُمْ وَالَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ» آمده و سوره نساء هم بعد از سوره آل عمران آمده و با آیه: « یا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمُ ....» شروع شده، پس از خودم می پرسیدم که آیا ممکن است سوره نساء تفصیل آیات مقابلش در سوره بقره باشد؟

سپس دیدم که در ادامه آیات سوره بقره داریم: «وَما یُضِلُّ بِهِ إِلَّا الْفاسِقِینَ الَّذِینَ یَنْقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِنْ بَعْدِ مِیثاقِهِ ...» و سوره مائده هم بعد از سوره نساء آمده و با آیه: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُودِ» شروع شده....

و اینگونه بود که متوجه شدم 7 سوره بعد از سوره بقره، همراه با خود سوره بقره، قسم اول قرآن را تشکیل می دهند، این سوره ها بر اساس چینش معین، همانند چینش معانی در سوره بقره آمده اند و هر سوره، محوری در سوره بقره دارد. از کودکی این ملاحظه در قلبم وجود داشت و این را به عنوان معجزه کتاب رسول الله ص می پنداشتم.

بحثی در مورد اصطلاحات بکار رفته در این تفسیر:

بر طبق حدیثی از رسول الله ص متوجه می شویم که قرآن دارای 4 قسم است، قسم طوال، قسم مئین، قسم مثانی و قسم مفصل. بر طبق معانی که بعدا توضیح داده خواهد شد، متوجه می شویم که هفت سوره طوال، تا انتهای سوره توبه (برائه) هستند و قسم مئین تا پایان سوره قصص است و قسم مثانی تا انتهای سوره ق و قسم مفصل تا پایان قرآن ادامه دارد. مشاهده خواهد شد که هر یک از اقسام دوم، سوم و چهارم قرآن، از مجموعه های متعددی از سوره ها تشکیل شده اند.

پس در این تفسیر به نسبت سوره های قرآن، از دو کلمه «قسم» و «مجموعه» استفاده می کنیم. اما به نسبت آیات، از چند کلمه «قسم»، «مقطع»، «فقره» و «مجموعه» استفاده می کنیم که هر یک از این کلمات توضیح داده خواهند شد:

قسم: قسم وسیع ترین شمولیت را نسبت به سایر کلمات بکار رفته دارد و این کلمه را فقط در سوره های طولانی استفاده می کنیم چرا که در سوره های طولانی ممکن است چند مقطع داشته باشیم که از نظر معنایی شبیه به هم باشند.

مقطع: «مقطع»، شامل تر و بزرگتر از «فقره» است و زمانی از مقطع استفاده می کنیم که آیاتی که موضوع واحدی دارند، زیاد باشند.

فقره: «فقره» وسیع تر از «مجموعه» است و زمانی از فقره استفاده می کنیم که در یک مقطع، چند موضوع واحد داشته باشیم که هر موضوع شامل مجموعه ای از معانی اصلی باشد. پس برای هر یک از معانی اصلی در مقطع، از فقره استفاده می کنیم.

مجموعه: «مجموعه» کوچکترین واحد تقسیم بندی سوره های قرآن است و زیر مجموعه فقره قرار می گیرد و زمانی از مجموعه استفاده می کنیم که در فقره ای که در مقطع قرار گرفته، بیش از یک معنی وجود داشته باشد و بخواهیم آنها را توضیح دهیم.

زمره: گاهی پیش می اید که چند سوره دارای خاصیت واحدی هستند ولی همه آنها در یک مجموعه قرار ندارند، زمانی که چنین حالتی پیش بیاید، برای این سوره ها تعبیر زمره را به کار می بریم.