اندیشه امین

مباحثی پیرامون حوزه انقلابی

مجموعه دهم از قسم مفصل (قسم چهارم قرآن)

جموعه دهم: بیان مبانی یمین و شمال و نشان دادن طریق

این مجموعه از دو سوره تشکیل شده: مطففین و انشقاق. دلیل ما بر این که این مجموعه دارای دو سوره است، این است که سوره ی بعد از سوره انشقاق، با قسم آغاز می شود و این نشانه ای بر شروع یک مجموعه جدید است علاوه بر این سوره انشقاق در ابتدایش بحثی درباره روز قیامت وجود دارد و این سوره با «اذا» شروع می شود که این علامتی بر انتهای مجموعه است. همچنین قبل از سوره مطففین هم سوره انفطار آمده بود که در آن بحثی درباره روز قیامت بود و آن سوره هم با «اذا» شروع می شد و این نشان می دهد که سوره انفطار هم انتهای مجموعه خودش بوده است. پس به این ترتیب سوره های مطففین و انشقاق یک مجموعه واحد را تشکیل می دهند.

علی الظاهر سوره مطففین در مقدمه سوره بقره تفصیل داده شده و سوره انشقاق هم در مابعد مقدمه سوره بقره. چرا که هر سوره ای که در مقدمه اش بحثی درباره روز قیامت وجود داشته باشد و با «اذا» هم شروع شود، در آیات بعد از مقدمه سوره بقره تفصیل داده شده و زمانی که اینگونه باشد، لابد سوره مطففین هم در مقدمه سوره بقره تفصیل داده شده (چرا که پیش از این بیان شد که آیات محور سوره های قرآن در سوره بقره به ترتیب از ابتدا به انتها قرار دارند.)

علاوه بر این فقط دو سوره در قرآن هست که با «ویل» شروع می شوند اول سوره مطففین و دوم سوره همزه و از آنجا که سوره همزه در مقدمه سوره بقره تفصیل داده شده، (ولی شروع مجموعه اش نیست)، می توان فهمید که سوره مطففین هم در مقدمه سوره بقره تفصیل داده شده است.

سوره مطففین درباره فجار و ابرار بحث می کند و سوره انشقاق هم روشن می کند که انسان با سختی و رنج به سوی ملاقات پروردگارش رهسپار است. و به طور کلی دو سوره مطففین و انشقاق یکدیگر را تکمیل می کنند و نقش واحدی را در قضیه اساس و طریق (بیان مبانی و نشان دادن راه رسیدن به آن) ایفا می کنند.

مجموعه نهم از قسم مفصل

مجموعه نهم: تفصیل مباحث اساسی (در دو سوره اول) و طریق اجرای آنها (در دو سوره بعدی)

این مجموعه با سوره نازعات شروع می شود و این سوره در 5آیه ابتدای سوره بقره تفصیل داده شده و به همین دلیل تشابهات زیادی بین این سوره «نازعات» و سوره «طه» در قصه موسی ع و فرعون وجود دارد و همچنین در این سوره چیزی را مشاهده می کنیم که به کنه تقوا رهنمون می شود: «وَأَمَّا مَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ وَنَهَى النَّفْسَ عَنِ الْهَوى فَإِنَّ الْجَنَّةَ هِیَ الْمَأْوى»

بعد از این سوره، سوره عبس می آید و در دو آیه بعدی (6-7) سوره بقره تفصیل داده می شود و به همین دلیل این سوره با نذیر و انذار ارتباط دارد. سپس سوره تکویر و انفطار ذکر شده که هر دو این سوره ها در آیات بعد از مقدمه سوره بقره تفصیل داده شده اند و به همین دلیل در سوره تکویر تهییج بر عمل و استقامت بر آن را مشاهده می کنیم و در سوره انفطار نهی از انجام برخی اعمال.

سوره نازعات: انسان را بر خوف از خدا، عدم پیروی از هوای نفس و خشیت از روز قیامت تهییج می کند.

سوره عبس: عتاب به پیامبر ص درباره عدم اقبال ایشان به کافرین و اعراضشان از مومنین. به این ترتیب محدوده اصلی انذار مشخص می شود.

سوره تکویر: تهییج مومنین بر عمل صالح، اعمالی که در کتاب خدا بیان شده و همچنین تهییج بر استقامت بر آن اعمال

سوره انفطار: هشدار درباره غفلت از خداوند که این غفلت، انسان را به ترک عمل می کشاند.

پس مشاهده شد که سوره های این مجموعه درباره مباحث اساسی و طریق اجرای آن بحث می کنند. به این صورت که: سوره های نازعات و عبس در مقدمه سوره بقره تفصیل داده شده و مباحث اساسی را بیان می کنند، سوره های تکویر و انفطار در مابعد مقدمه سوره بقره تفصیل داده شده و مباحث عملی و طریق اجرای مباحث اساسی را بیان می کنند.

در این مجموعه هر سوره ای به سوره بعدی مرتبط است همچنین آخرین سوره هم به سوره ابتدایی مجموعه بعدی مرتبط است.

مجموعه هشتم از قسم چهارم (قسم مفصل)

مجموعه هشتم: بحث درباره یوم الفصل، روزی که بین کافرین و متقین جدایی می­افتد

چیزی که باعث شد متوجه شویم این سوره ابتدای مجموعه است این است که سوره مرسلات (همانند سوره های صافات و ذاریات) با قَسَم شروع شده و این علامتی بر شروع یک مجموعه است. اما بعد از سوره نبا هم سوره نازعات ذکر می شود که آن سوره هم با قسم شروع شده و این نشان می دهد که آن سوره هم ابتدای مجموعه جدیدی است. به این ترتیب مشخص می شود که دو سوره مرسلات و نبا با هم یک مجموعه را تشکیل می دهند.

کلمه «یوم الفصل» بیش از یک بار در سوره مرسلات تکرار می شود اما در سوره نبا فقط یک بار بیان می شود. این کلمه، پیش از این در سوره صافات بیان شده بود: «هذا یَوْمُ الْفَصْلِ الَّذِی کُنْتُمْ بِهِ تُکَذِّبُونَ». علاوه بر این کلمه «نبأ» که در ابتدای سوره نبأ آمده، پیش از این در سوره «ص» هم وارد شده: «قُلْ هُوَ نَبَأٌ عَظِیمٌ أَنْتُمْ عَنْهُ مُعْرِضُونَ». این تشابهات بین مجموعه صافات و مجموعه مرسلات نشان دهنده وحدت محورهای این سوره هاست و از آنجا که سوره های«صافات» و «ص» در مقدمه سوره بقره تفصیل داده شده اند، علی الظاهر سوره های مرسلات و نبأ هم در مقدمه سوره بقره تفصیل داده می شوند. سوره ابتدایی «مرسلات» همانند سوره «صافات» در پنج آیه اول سوره بقره که درباره متقین بحث می کند تفصیل داده می شود و سوره دوم «نبأ» همانند سوره «ص» در دو آیه بعدی که درباره کافرین بحث می کند تفصیل داده می شود.

سوره مرسلات با مجموعه ای از قَسَم ها شروع می شود که جواب آنها «إِنَّما تُوعَدُونَ لَواقِعٌ » است و در ادامه سوره از اتفاقاتی که در روز قیامت اتفاق می افتد بحث می کند. از این رو ارتباط بین سوره انسان و سوره مرسلات هم مشخص می شود چرا که سوره انسان با آیه: «وَالظَّالِمِینَ أَعَدَّ لَهُمْ عَذاباً أَلِیما » به پایان رسید و در سوره مرسلات بیان شده: «وَیْلٌ یَوْمَئِذٍ لِلْمُکَذِّبِینَ»

 

هر دو سوره مرسلات و نباء در مقدمه سوره بقره تفصیل داده شده اند و درباره متقین و کافرین بحث می کنند و نعمت ها و عذابهایی که خداوند برای آنها آماده کرده. بین این دو سوره ارتباطات زیادی وجود دارد. آخر سوره مرسلات به اول سوره نباء مرتبط است و در هر دو سوره در ابتدای فقره یا مجموعه اش «اَلَم» آمده، در سوره مرسلات این کلمه سه بار تکرار شده و در سوره نباء فقط یک بار آمده. هر یک از این دو سوره در سیاق اقامه حجت علیه منکرین بیان شده همچنین همانطور که بیان شد تعبیر «یوم الفصل» در هر دو سوره تکرار شده. هر دو سوره در مقدمه سوره بقره تفصیل داده شده اند

زمره مسبحات

در این زمره چند مجموعه قرار دارد که هر مجموعه با سوره ای آغاز می شود که ابتدای آن سوره کلمات «سبح» یا «یسبح» آمده. در این زمره 4 مجموعه قرار دارد که ابتدای آن، مجموعه دوم از قسم چهارم قرآن است.

مجموعه ششم از قسم چهارم (قسم مفصل): بیان مبانی و روش

مجموعه ششم: بیان مبانی و روش

برای فهمیدن حدود مجموعه ششم، به معانی سوره های این مجموعه دقت کردم. مشاهده شد که سوره های حاقه، معارج، نوح و جن در مقدمه سوره بقره تفصیل داده شده اند و سوره های مزمل و مدثر 7 آیه بعد از مقدمه سوره بقره را تفصیل می دهند که ادله آن در ادامه بیان خواهد شد.

این مجموعه بنایی که در مجموعه های قبل گذاشته شده بود را کامل کرده و راه را نشان می دهد و این مجموعه مردم را دعوت می کند که در هر زمینه ای در راه خدا تلاش کنند.

این مجموعه بر بیان مبانی و همچنین بیان طریق و روش تمرکز دارد

مجموعه سوم از قسم چهارم قرآن (قسم مفصل): شناخت خدا و بیان مثال عملی از نتایج دشمنی با خدا و رسولش ص

مجموعه سوم: شناخت خدا و بیان مثال عملی از نتایج دشمنی با خدا و رسولش ص

این مجموعه به شکلی واضحی مجموعه های قبلی را کامل می کند. سوره حشر برای نمایش یکی از مظاهر نصرت الهی برای رسولش ص آمده و مظاهری از عاقبت دوست گرفتن دشمنان خدا را بیان می کند. در سوره حدید موضوع نفاق بیان شده بود، در سوره مجادله این موضوع تفصیل داده شد و تکمیل تر شد. در سوره حشر این موضوع بیشتر تفصیل داده خواهد شد و سوره ممتحنه نسبت به سیر در طریق نفاق هشدار می دهد.

از سوره حدید متوجه شدیم که سوره هایی که با (سبح یا یسبح) آغاز می شوند اگر بعد از سوره ای بیایند که با این کلمات شروع نشده، دلالت بر این است که این سوره شروع یک مجموعه است که قرار است محورش از ابتدای سوره بقره شروع شود.

همانطور که بیان شد، سوره حشر مقدمه سوره بقره را تفصیل داده و سوره ممتحنه مقطع اول قسم اول سوره بقره را و این برای اغلب مجموعه های قسم مفصل قرآن صادق است.

.......

قسم مفصل (قسم چهارم قرآن) با مجموعه ای که در تقوا و کفر و ضرورت عبادت و شکر تفصیل داده شده بود، شروع شد. سپس مجموعه دوم در بحث وجوب ایمان به خدا و رسول ص تفصیل داده شد. دو موضوعی که اساس هر چیزی هستند و عاقبت محاربه و مخالفت با خدا و رسولش در دنیا و آخرت بیان شد.

سپس این مجموعه (مجموعه سوم از قسم مفصل) برای شناخت خداوند تبارک و تعالی و بیان مثال عملی از نتایج محاربه با خداوند و رسولش ص و آزادی از دوست گرفتن دشمنان خدا و رسولش ص بیان شده

مجموعه چهارم از قسم چهارم قرآن (قسم مفصل): بیان آنچه که باید از ایمان صادر شود

مجموعه چهارم: بیان آنچه که باید از ایمان صادر شود

در سوره ممتحنه مشخص شد که اصل اساسی در ارتباط بین اولیاء الله و دشمنان خدا، عداوت و دشمنی است. پس از آن در این مجموعه ابتدا سوره صف بیان می شود تا از جهاد و قتال در راه خدا بحث کند که این، مظهر تبدیل عداوت و دشمنی، به عملی ایجابی است.

سپس سوره جمعه بیان می شود تا حجت هایی را بر علیه یهود اقامه کند. همانها که در مواجهه با اسلام با عقده مواجهه می شوند. سوره جمعه راه مواجهه با بیان را  با دشمنان نشان می دهد.

سپس سوره منافقون برای نشان دادن نمونه هایی از مردم بیان می شود که به هیچ وجه ایمان در نظر آنان وجه مثبتی نخواهد داشت.

سوره صف از مظهری از مظاهر ایمان به خدا و رسولش ص بحث می کند. سوره جمعه از حکمت بعثت رسول الله ص بحث کرده و سوره منافقون، طایفه ای را نشان می دهد که مظاهر ایمان در آنها بروز ندارد و حکمت بعثت رسول الله ص را محقق نمی کنند.

سوره صف امر به جهاد، سوره جمعه امر به اقامه جمعه و سوره منافقون امر به ذکر و انفاق می کنند و هر یک از سوره ها به صورتی نقششان را در بنای امت اسلامی ایفا می کنند.

این سه سوره در مقدمه سوره بقره تفصیل داده می شوند

مجموعه اول از قسم چهارم قرآن (قسم مفصل)

مجموعه اول: بیان تقوا و کفر و ضرورت عبادت و شکر

مجموعه اول این قسم از شش سوره ذاریات، طور، نجم، قمر، الرحمن و واقعه تشکیل شده.

سه سوره ابتدایی این مجموعه با قَسَم شروع شده (ذاریات، طور و نجم) و این مجموعه به سوره ای ختم می شود که با «اذا» شروع می شود (سوره واقعه) و اگر در این قسم دقت کنیم، بیشتر از یک مجموعه پیدا می کنیم که با سوره که با اذا شروع شود، ختم می شوند.

پس با استفاده از این نشانه که سوره های ابتدایی این مجموعه با قسم شروع می شوند و این مجموعه به سوره ای که با اذا شروع می شود، ختم می شود، و اینکه بعد از سوره واقعه یک مجموعه جدید شروع می شود (مسبحات) ابتدا و انتهای این مجموعه فهمیده می شود.

پیش از این مشاهده شد که سوره صافات با قسم آغاز شده بود و آیه محور آن سوره در مقدمه سوره بقره بود. همچنین سوره انبیا و آیات ابتدایی آن سوره «اقترب للناس حسابهم...» نیز مشاهده شد. همچنین مشاهده شد که آیه محوری سوره انبیا از مقدمه سوره بقره بود: «ان الذین کفروا سواء علیهم... لا یومنون».

در این مجموعه نیز مشاهده می شود که سه سوره ابتدایی با قسم آغاز شده سپس سوره ای آمده که ابتدایش مشابه سوره انبیا است (سوره قمر) «اقتربت الساعه و انشق القمر» و مضمونش این است که انذار به حال کافرین سودی ندارد و... این موارد نشان می دهد که چهار سوره ابتدایی این مجموعه، مقدمه سوره بقره را تفصیل می دهند.

بعد از مقدمه سوره بقره آیاتی می آید که به توحید الهی و عبادت و شکر نعمتهایش دعوت می کند و با کافران به تحدی می پردازد که اگر می توانند همانند این قرآن را بیاورند و به عذابی که خداوند برای کافرین آماده کرده تذکر داده و به مومنین بشارت می دهد و بر علیه کافران حجت و دلیل اقامه می کند. این مطالب در مقطع اول از قسم اول سوره بقره بیان می شود و سوره های الرحمن و واقعه همه این مطالب را تفصیل می دهند.

خلاصه:

مطالبی که پیش از این گذشت، ما را در مرزبندی این مجموعه و اینکه بدانیم شش سوره ابتدایی این قسم یک مجموعه اند، یاری می کند. اینکه سه سوره ابتدایی این مجموعه با قسم آغاز شده اند، علامت این است که این سوره ها بخش هایی از مقدمه سوره بقره را تفصیل می دهند همانگونه که «زمره الم» در ابتدای قسم سوم قرآن (قسم مثانی) چنین بود.

تشابه ابتدای سوره قمر با ابتدای سوره انبیا، نشان می دهد این دو سوره محور واحدی دارند.

سوره الرحمن و واقعه آیاتی بعد از مقدمه سوره بقره را تفصیل می دهند.

........

مشاهده می شود که سوره های زیادی دارای محور واحدی هستند اما همانطور که بیان شد، هر سوره محورش را از وجهه ای خاص تفصیل می دهد که با سوره دیگری که هم محور است تفاوت دارد.

در این مجموعه به شکل بارزی اوایل سوره بعدی به اواخر سوره قبل متصل است

هر کدام از سه سوره ابتدایی این مجموعه از بخشی از عالم غیب بحث می کنند و همه آنها از روز قیامت و آخرت بحث می کنند

امین اسلامی دانش آموخته کارشناسی ارشد معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق (ع).
از سال 89 در زمینه آموزش مجازی و تولید دوره های آموزشی تحت وب فعالیت هایی انجام داده ام. درحال حاضر این سایت محملی برای انتشار محصولات تولید شده با موضوعات مختلف از جمله «حوزه انقلابی» است.

قدرت گرفته از بلاگ بیان » طراحی قالب بلاگ بیان