سوره فتح: کیفیت نزول نصر خداوند بر رسولش ص و بر مومنین

محور سوره: 213-214 سوره بقره

کَانَ النَّاسُ أُمَّةً وَاحِدَةً فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِیِّینَ مُبَشِّرِینَ وَ مُنْذِرِینَ وَ أَنْزَلَ مَعَهُمُ الْکِتَابَ بِالْحَقِّ لِیَحْکُمَ بَیْنَ النَّاسِ فِیمَا اخْتَلَفُوا فِیهِ وَ مَا اخْتَلَفَ فِیهِ إِلاَّ الَّذِینَ أُوتُوهُ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَتْهُمُ الْبَیِّنَاتُ بَغْیاً بَیْنَهُمْ فَهَدَى اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا لِمَا اخْتَلَفُوا فِیهِ مِنَ الْحَقِّ بِإِذْنِهِ وَ اللَّهُ یَهْدِی مَنْ یَشَاءُ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِیمٍ‌ (213)

مردم (در آغاز) یک دسته بودند؛ (و تضادی در میان آنها وجود نداشت. بتدریج جوامع و طبقات پدید آمد و اختلافات و تضادهایی در میان آنها پیدا شد، در این حال) خداوند، پیامبران را برانگیخت؛ تا مردم را بشارت و بیم دهند و کتاب آسمانی، که به سوی حق دعوت می‌کرد، با آنها نازل نمود؛ تا در میان مردم، در آنچه اختلاف داشتند، داوری کند. (افراد باایمان، در آن اختلاف نکردند؛) تنها (گروهی از) کسانی که کتاب را دریافت داشته بودند، و نشانه‌های روشن به آنها رسیده بود، به خاطر انحراف از حق و ستمگری، در آن اختلاف کردند. خداوند، آنهایی را که ایمان آورده بودند، به حقیقت آنچه مورد اختلاف بود، به فرمان خودش، رهبری نمود. (امّا افراد بی‌ایمان، همچنان در گمراهی و اختلاف، باقی ماندند.) و خدا، هر کس را بخواهد، به راه راست هدایت می‌کند.

أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَ لَمَّا یَأْتِکُمْ مَثَلُ الَّذِینَ خَلَوْا مِنْ قَبْلِکُمْ مَسَّتْهُمُ الْبَأْسَاءُ وَ الضَّرَّاءُ وَ زُلْزِلُوا حَتَّى یَقُولَ الرَّسُولُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا مَعَهُ مَتَى نَصْرُ اللَّهِ أَلاَ إِنَّ نَصْرَ اللَّهِ قَرِیبٌ‌ (214)

آیا گمان کردید داخل بهشت می‌شوید، بی‌آنکه حوادثی همچون حوادث گذشتگان به شما برسد؟! همانان که گرفتاریها و ناراحتیها به آنها رسید، و آن چنان ناراحت شدند که پیامبر و افرادی که ایمان آورده بودند گفتند: «پس یاری خدا کی خواهد آمد؟!» (در این هنگام، تقاضای یاری از او کردند، و به آنها گفته شد:) آگاه باشید، یاریِ خدا نزدیک است!

مشاهده شد که محور سوره محمد (قتال) آیه:«الَّذِینَ یَنْقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِنْ بَعْدِ مِیثاقِهِ وَیَقْطَعُونَ ما أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ یُوصَلَ وَیُفْسِدُونَ فِی الْأَرْضِ أُولئِکَ هُمُ الْخاسِرُونَ» بود.

محور سوره فتح در اوایل قسم سوم سوره بقره قرار دارد: «کانَ  النَّاسُ  أُمَّةً  واحِدَةً  فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِیِّینَ مُبَشِّرِینَ وَمُنْذِرِینَ وَأَنْزَلَ مَعَهُمُ الْکِتابَ بِالْحَقِّ لِیَحْکُمَ بَیْنَ النَّاسِ فِیمَا اخْتَلَفُوا فِیهِ وَمَا اخْتَلَفَ فِیهِ إِلَّا الَّذِینَ أُوتُوهُ مِنْ بَعْدِ ما جاءَتْهُمُ الْبَیِّناتُبَغْیاً بَیْنَهُمْ فَهَدَى اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا لِمَا اخْتَلَفُوا فِیهِ مِنَ الْحَقِّ بِإِذْنِهِ وَاللَّهُ یَهْدِی مَنْ یَشاءُ إِلى صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ* أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَلَمَّا یَأْتِکُمْ مَثَلُ الَّذِینَ خَلَوْا مِنْ قَبْلِکُمْ مَسَّتْهُمُ الْبَأْساءُ وَالضَّرَّاءُ وَزُلْزِلُوا حَتَّى یَقُولَ الرَّسُولُ وَالَّذِینَ آمَنُوا مَعَهُمَتى نَصْرُ اللَّهِ أَلا إِنَّ نَصْرَ اللَّهِ قَرِیبٌ (البقرة: 213: 214)» به این دلیل که:

        در آیه های محور سوره فتح از سوره بقره آمده: فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِیِّینَ مُبَشِّرِینَ وَمُنْذِرِینَ در سوره فتح مشاهده می شود: إِنَّا أَرْسَلْناکَ شاهِداً وَمُبَشِّراً وَنَذِیراً.

        در آیه های محور سوره فتح از سوره بقره آمده: وَاللَّهُ یَهْدِی مَنْ یَشاءُ إِلى صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ در سوره فتح مشاهده می شود: وَیَهْدِیَکَ صِراطاً مُسْتَقِیماً.

        در آیه های محور سوره فتح از سوره بقره آمده: أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ در سوره فتح مشاهده می شود: لِیُدْخِلَ الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِناتِ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ ...

        در آیه های محور سوره فتح از سوره بقره آمده: حَتَّى یَقُولَ الرَّسُولُ وَالَّذِینَ آمَنُوا مَعَهُ مَتى نَصْرُ اللَّهِ در سوره فتح مشاهده می شود: مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَالَّذِینَ مَعَهُ إِنَّا فَتَحْنا لَکَ فَتْحاً مُبِیناً ... وَیَنْصُرَکَ اللَّهُ نَصْراً عَزِیزاً.

        در آیه های محور سوره فتح از سوره بقره آمده: أَلا إِنَّ نَصْرَ اللَّهِ قَرِیبٌ در سوره فتح مشاهده می شود: فَجَعَلَ مِنْ دُونِ ذلِکَ فَتْحاً قَرِیباً...

        بعد از دو آیه محور سوره فتح از سوره بقره آیه ای درباره انفاق بحث می کند، و سپس آیه ای از قتال، سپس می فرماید: «یَسْئَلُونَکَ عَنِ الشَّهْرِ الْحَرامِ قِتالٍ فِیهِ قُلْ قِتالٌ فِیهِ کَبِیرٌ وَصَدٌّ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ وَکُفْرٌ بِهِ وَالْمَسْجِدِ الْحَرامِوَإِخْراجُ أَهْلِهِ مِنْهُ أَکْبَرُ عِنْدَ اللَّهِ .. (البقرة: 217) در سوره فتح بیانی درباره مسجد الحرام وجود دارد: «لَقَدْ صَدَقَ اللَّهُ رَسُولَهُ الرُّؤْیا بِالْحَقِّ لَتَدْخُلُنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرامَ إِنْ شاءَ اللَّهُ آمِنِینَ .. ، هُمُ الَّذِینَ کَفَرُوا وَصَدُّوکُمْ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ ..

..........

در سوره فتح کیفیت نزول نصر خداوند بر رسولش و بر مومنین بیان شده و ویژگیهایی که نیاز است مومنین داشته باشند تا نصر الهی بر آنها نازل شود بیان خواهد شد. این سوره تکمیل مباحث سوره قتال است که فرموده بود: «إِنْ تَنْصُرُوا اللَّهَ یَنْصُرْکُمْ» در این سوره می فرماید: «إِنَّا فَتَحْنا لَکَ فَتْحاً مُبِیناً»

.............

این سوره با مقدمه ای شروع می شود که صلح حدیبیه را فتح مبین می خواند و حکمت خداوند را در این فتح بیان می کند و آن این است که خداوند برای رسولش مغفرت و اتمام نعمت و هدایت و پیروزی را خواسته است. سپس انزال سکینه بر مومنین قبل از صلح و بعد از آن را ذکر می کند و حکمت آن را زیادشدن ایمان در دلهایشان بیان می کند تا نتیجه اش ورود مومنین به بهشت عذاب شدن کافرین به آتش جهنم باشد.و اینگونه سوره معانی اجمالی را بیان می کند تا بفهماند که از ابتدای اتفاقاتی که روز حدیبیه اتفاق افتاد، پیروزی بود و عاقبت برای رسول الله ص و مومنین خیر است.

پس از این مقدمه خداوند مساله را از ابتدا بیان می کند: مساله از این قرار است که خداوند رسولش ص، محمد را فرستاد و ماموریت شهادت بر خلق و انذار و تبشیر را به ایشان داد و قرار بود که مردم به خدا و رسولش ص ایمان بیاورند و رسولش ص را یاری کنند و او را بزرگ بدارند و خداوند را منزه بدانند و در این راستا بیعت با رسول الله ص، در واقع بیعت با خداوند است.

اما منافقین از همان ابتدا از این رسول ص تخلف کردند اما مومنین صادق همراه با او بودند و زمانی که امر دایر شد بین مرگ و عدم فرار، با اطمینان بر سر بیعت خود ماندند و خداوند هم با انزال سکینه اش و فتح خیبر و غیره جزای آنها را داد. و از جمله آنها تحقق رویای رسول الله ص درباره طواف دور کعبه در سال بعد بود.

در پایان رسول الله ص را به غالب شدن دینش بر همه ادیان بشارت می دهد و در ادامه خصائص و ویژگیهای رسولش ص و مومنینی که شایسته این نصر هستند را بیان می کند.

.............

این سوره از دو مقطع تشکیل شده که هر کدام از آنها با «انا» شروع می شوند. مقطع اول: «إِنَّا فَتَحْنا لَکَ فَتْحاً مُبِیناً» و مقطع دوم: «إِنَّا أَرْسَلْناکَ شاهِداً وَمُبَشِّراً وَنَذِیراً ...»