سوره زخرف: بیان ویژگیهای این قرآن که: مضمون اعلی و حکیمانه دین خدا را به نمایش می گذارد/ حاملان این قرآن شریف ترین موجودات هستند/ در این قرآن علم الساعه است.

محور سوره: 23-24 سوره بقره

وَ إِنْ کُنْتُمْ فِی رَیْبٍ مِمَّا نَزَّلْنَا عَلَى عَبْدِنَا فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِنْ مِثْلِهِ وَ ادْعُوا شُهَدَاءَکُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ کُنْتُمْ صَادِقِینَ‌ (23)

و اگر در باره آنچه بر بنده خود [پیامبر] نازل کرده‌ایم شک و تردید دارید، (دست کم) یک سوره همانند آن بیاورید؛ و گواهان خود را - غیر خدا - برای این کار، فرا خوانید اگر راست می‌گویید!

فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا وَ لَنْ تَفْعَلُوا فَاتَّقُوا النَّارَ الَّتِی وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجَارَةُ أُعِدَّتْ لِلْکَافِرِینَ‌ (24)

پس اگر چنین نکنید - که هرگز نخواهید کرد - از آتشی بترسید که هیزم آن، بدنهای مردم (گنهکار) و سنگها [بتها] است، و برای کافران، آماده شده است!

مشاهده می شود که این سوره از همان ابتدا (همانند سوره یوسف) درباره ویژگیهای این قرآن و اینکه این قرآن بر پیامبر ص نازل شده و اینکه هیچ شک و ریبی در این قرآن وجود ندارد بحث می کند و از آنجا که تشابه زیادی بین ابتدای سوره زخرف و ابتدای سوره یوسف وجود دارد می توان به این نتیجه رسید که این سوره با سوره یوسف هم محور هستند.

از مقایسه ابتدای مقاطع این سوره می توان به این نتیجه رسید که این سوره درباره ویژگیهای این قرآن بحث می کند و در این سوره به ایمان به قرآن و تسلیم در برابر آن و عمل به آن دعوت می شود و شک و ریب از این قرآن نفی می شود. پس این سوره همان معانی که سوره یوسف بیان کرده بود را بیان می کند.

بحث معنایی:

این سوره مضمون کلی محورش را تفصیل می دهد و بر کمال این قرآن و اعجاز آن دلیل می آورد و خصائص و ویژگیها و ظواهر این قرآن را روشن می کند.

همچنین این سوره عقایدی که سبب موضع گیری های اشتباه درباره وحی و رسالت می شود را تصحیح می کند و علت اصلی این عقاید را تقلید از آباء و پیشینیان بیان می کند و همچنین از امت هایی بحث می کند که روی گردانی کردند و عقوبت شدند و همچنین از امت هایی بحث می کند که با انبیایشان مخالفت کردند و مستحق عذاب الهی در آخرت شدند. سپس سوره موعظه می کند و تذکر می دهد و یکی پس از دیگری حجت هایی را اقامه می کند.

تا اینکه خاتمه سوره بیان می شود (دو آیه انتهایی سوره) و مشخص می کند که بعد از این بیان، مشرکین ایمان نمی آورند. (اگر بعد از این بیان باز هم کسی مشرک بماند، نمی توان به ایمان آوردنش امیدی داشت.)

بحث ساختاری:

مشاهده می شود که این سوره از یک مقدمه و سه مقطع تشکیل شده. هر یک از مقاطع سه گانه این سوره با «وَإِنَّهُ» شروع می شود. و همچنین هر یک از سه مقطع، خود دارای مقدمه ای هستند و در ادامه، آیات آن مقطع، توضیح آن مقدمه هستند. مباحث تکمیلی در ابتدای مقاطع این سوره بیان شده.

از طرف دیگر ساختار این سوره طوری است که می توان گفت این سوره از یک مقدمه و یک مقطع تشکیل شده که در این صورت توجیه دیگری هم برای سیاق این سوره وجود خواهد داشت که بیان نمی شود. و این مظهری از مظاهر اعجاز این قرآن است. اینکه می توان برای یک سوره واحد، ساختارهای متفاوت دید و هر ساختار توجیه سیاق خاص خودش را داشته باشد و معانی جدیدی را بیان کند که با معانی قبلی تعارضی نداشته باشد.