سوره روم: بحث از ایمان به روز قیامت

محور سوره: آیات 1-5 سوره بقره

الم‌ (1)

الم (بزرگ است خداوندی که این کتاب عظیم را، از حروف ساده الفبا به وجود آورده).

ذٰلِکَ الْکِتَابُ لاَ رَیْبَ فِیهِ هُدًى لِلْمُتَّقِینَ‌ (2)

آن کتاب با عظمتی است که شک در آن راه ندارد؛ و مایه هدایت پرهیزکاران است.

الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ وَ یُقِیمُونَ الصَّلاَةَ وَ مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنْفِقُونَ‌ (3)

(پرهیزکاران) کسانی هستند که به غیب [آنچه از حس پوشیده و پنهان است‌] ایمان می‌آورند؛ و نماز را برپا می‌دارند؛ و از تمام نعمتها و مواهبی که به آنان روزی داده‌ایم، انفاق می‌کنند.

وَ الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِمَا أُنْزِلَ إِلَیْکَ وَ مَا أُنْزِلَ مِنْ قَبْلِکَ وَ بِالْآخِرَةِ هُمْ یُوقِنُونَ‌ (4)

و آنان که به آنچه بر تو نازل شده، و آنچه پیش از تو (بر پیامبران پیشین) نازل گردیده، ایمان می‌آورند؛ و به رستاخیز یقین دارند.

أُولٰئِکَ عَلَى هُدًى مِنْ رَبِّهِمْ وَ أُولٰئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ‌ (5)

آنان بر طریق هدایت پروردگارشانند؛ و آنان رستگارانند.

مقدمه سوره بقره به خصوص آیات: «وَبِالْآخِرَةِ هُمْ یُوقِنُونَ* أُولئِکَ عَلى هُدىً مِنْ رَبِّهِمْ وَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ»

سوره آل عمران که تفصیل دهنده مقدمه سوره بقره است، با «الم» شروع می شود و چهار سوره ابتدایی این مجموعه نیز همگی با «الم» شروع می شوند. سوره روم دومین سوره از این چهار سوره است. بنابراین محور این چهار سوره، از مقدمه سوره بقره است. و بیان شد که هر سوره ای از مجموعه این چهار سوره، به نوعی مقدمه سوره بقره را تفصیل می دهد که هر یک دیگری را تکمیل می کند. و همچنین بیان شد که سوره عنکبوت در موضوع ایمان به غیب و آثار آن و موضوع ایمان به کتاب (قرآن) تفصیل داده شده و در موضوع ایمان به روز قیامت تفصیل داده نشده. در این سوره مشاهده می شود که سیاق اصلی سوره روم بحث روز آخرت است به این صورت که:

        یَعْلَمُونَ ظاهِراً مِنَ الْحَیاةِ الدُّنْیا وَهُمْ عَنِ الْآخِرَةِ هُمْ غافِلُونَ (روم:7)

        وَیَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ یُبْلِسُ الْمُجْرِمُونَ (روم: 12)

        وَیَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ یَوْمَئِذٍ یَتَفَرَّقُونَ(روم: 14)

        وَیَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ یُقْسِمُ الْمُجْرِمُونَ ما لَبِثُوا غَیْرَ ساعَةٍ کَذلِکَ کانُوا یُؤْفَکُونَ(روم: 55)

همچنین سوره درباره خداوند عزوجل بحث می کند و در این سیاق به آخرت تذکر می دهد:

        اللَّهُ یَبْدَؤُا الْخَلْقَ ثُمَّ یُعِیدُهُ ثُمَّ إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ (روم:11)

        وَهُوَ الَّذِی یَبْدَؤُا الْخَلْقَ ثُمَّ یُعِیدُهُ وَهُوَ أَهْوَنُ عَلَیْهِ وَلَهُ الْمَثَلُ الْأَعْلى فِی السَّماواتِ وَالْأَرْضِ وَهُوَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ (روم: 27)

        اللَّهُ الَّذِی خَلَقَکُمْ ثُمَّ رَزَقَکُمْ ثُمَّ یُمِیتُکُمْ ثُمَّ یُحْیِیکُمْ هَلْ مِنْ شُرَکائِکُمْ مَنْ یَفْعَلُ مِنْ ذلِکُمْ مِنْ شَیْءٍ سُبْحانَهُ وَتَعالى عَمَّا یُشْرِکُونَ (روم: 40)

        فَانْظُرْ إِلى آثارِ رَحْمَتِ اللَّهِ کَیْفَ یُحْیِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها إِنَّ ذلِکَ لَمُحْیِ الْمَوْتى وَهُوَ عَلى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ (روم: 50)

اکنون ذکر این ملاحظه خالی از لطف نیست که بیان شود آیاتی که در سوره بقره متقین را وصف می کرد، در این قالب بیان شده بود: «وَبِالْآخِرَةِ هُمْ یُوقِنُونَ» همچنین آخرین آیه سوره روم می فرماید: «وَلا یَسْتَخِفَّنَّکَ الَّذِینَ لایُوقِنُونَ»

همچنین در آخرین آیه سوره یونس مشاهده می شود: «وَاتَّبِعْ ما یُوحى إِلَیْکَ وَاصْبِرْ حَتَّى یَحْکُمَ اللَّهُ وَهُوَ خَیْرُ الْحاکِمِینَ» و آخرین آیه سوره روم به این صورت است: «فَاصْبِرْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَلا یَسْتَخِفَّنَّکَ الَّذِینَ لا یُوقِنُونَ» (نکته: محور سوره یونس هم از مقدمه سوره بقره بود)

پس این سوره، سوره عنکبوت را کامل می کند و مقدمه سوره بقره را به شکل اخص و به صورتی که سوره عنکبوت آنرا تفصیل نداده بود، تفصیل می دهد.

...............

یکی از عجائب قرآن، مطالبی است که در ابتدای سوره روم بیان شده، این مطالب شامل وعده ای است که برای نصرت و یاری روم در مقابل ایران داده می شود و این وعده ای است که در فاصله کمی از نزول سوره، تحقق یافت. در این وعده و تحقق آن، دلیلی است بر وقوع روز قیامت و اینکه وعده هایی که خداوند درباره قیامت می دهد، تحقق می یابد.

سپس در ادامه سیاق سوره دلایلی بر روز آخرت آورده می شود. به این ترتیب در ابتدای سوره مشاهده می شود: «وَعْدَ اللَّهِ لا یُخْلِفُ اللَّهُ وَعْدَهُ وَلکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لا یَعْلَمُونَ* یَعْلَمُونَ ظاهِراً مِنَ الْحَیاةِ الدُّنْیا وَهُمْ عَنِ الْآخِرَةِ هُمْغافِلُونَ» (روم: 6) و سوره با این قول خاتمه می یابد: «فَاصْبِرْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَلا یَسْتَخِفَّنَّکَ الَّذِینَ لا یُوقِنُونَ» و هر کس که این مطلب را متوجه شود، سیاق اصلی این سوره را دریافته است.

این سوره از یک مقدمه و چهار مقطع تشکیل شده که هر یک از مقاطع با لفظ جلاله «الله» شروع می شود و خود مقدمه دارای دو مجموعه است که در ادامه بیان خواهد شد.