اندیشه امین

مباحثی پیرامون حوزه انقلابی

سوره حجر

حجر: معرفی کسانی که یومنون ببعض و یکفرون ببعض هستند

محور سوره: 1-5 سوره بقره

الم‌ (1)

الم (بزرگ است خداوندی که این کتاب عظیم را، از حروف ساده الفبا به وجود آورده).

ذٰلِکَ الْکِتَابُ لاَ رَیْبَ فِیهِ هُدًى لِلْمُتَّقِینَ‌ (2)

آن کتاب با عظمتی است که شک در آن راه ندارد؛ و مایه هدایت پرهیزکاران است.

الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ وَ یُقِیمُونَ الصَّلاَةَ وَ مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنْفِقُونَ‌ (3)

(پرهیزکاران) کسانی هستند که به غیب [آنچه از حس پوشیده و پنهان است‌] ایمان می‌آورند؛ و نماز را برپا می‌دارند؛ و از تمام نعمتها و مواهبی که به آنان روزی داده‌ایم، انفاق می‌کنند.

وَ الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِمَا أُنْزِلَ إِلَیْکَ وَ مَا أُنْزِلَ مِنْ قَبْلِکَ وَ بِالْآخِرَةِ هُمْ یُوقِنُونَ‌ (4)

و آنان که به آنچه بر تو نازل شده، و آنچه پیش از تو (بر پیامبران پیشین) نازل گردیده، ایمان می‌آورند؛ و به رستاخیز یقین دارند.

أُولٰئِکَ عَلَى هُدًى مِنْ رَبِّهِمْ وَ أُولٰئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ‌ (5)

آنان بر طریق هدایت پروردگارشانند؛ و آنان رستگارانند.

 

 مقدمه سوره بقره (تفصیل جدیدی از مقدمه سوره بقره) (الم ذلک الکتاب... لهم عذاب عظیم). البته به طور خاص بر این محور استوار است: «ان الذین کفروا سواء علیهم اانذرتهم...و لهم عذاب عظیم» پس این سوره صفات چنین کافرانی را بیان می کند، کسانی که انذار به آنها سودی نمی رساند. در مقابل به نذیر (پیامبر ص) می گوید که چگونه عمل کند و چگونه آنها را انذار بدهد.

سوره حجر با صحبتی در مورد کافران شروع شده و به پیامبر امر می کند که آنها را به حال خودشان رها کند. سپس با بیان خلق حیات و اشیا و انسان، بر کافران دلایلی را اقامه می کند و دلیل گمراهی شان را بیان می کند و متذکر می شود که آنها استحقاق عذاب را دارند، با این حال که خدا غفور و رحیم است. در ادامه نمونه دنیوی از رحمتش را در داستان حضرت ابراهیم ع بیان کرده و نمونه هایی از عذابش را در داستان قوم لوط و اصحاب ایکه و اصحاب حجر بیان کرده و دلیل عذاب و بخشش نعمتش را اینگونه بیان می کند که: «او آسمانها و زمین را به حق آفریده و قرآن را نازل کرده، پس چگوننه ممکن است مردم را به حال خودشان رها کرده باشد؟» و با این مقدمه، بیان می کند که پیامبرِ نذیر، باید اعمالی انجام دهد، چیزهایی را اعلام کند، مواضعی بگیرد، دیگران را با اقامه حجت از مواضعشان منصرف کند.

این سوره مقدمه چهار سوره بعدی است. این سوره تفصیلی است در شأن مومنین و کافرین.

محور این سوره نمایان کردن عاقبت خوفناکی است که منتظر کافرین و مکذبین است و همه مجموعه های این سوره حول همین محور است.

سوره های این مجموعه همگی حول معرفی موانع دخول در اسلام به صورت کامل «ادخلوا فی السلم کافه» هستند و این سوره (سوره حجر) حول معرفی کسانی که یومن ببعض و یکفر ببض هستند.

سوره حج

حج: تهییج مردم به سوی تقوی

محور سوره: آیات 21-22 سوره بقره

یَا أَیُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّکُمُ الَّذِی خَلَقَکُمْ وَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ‌ (21)

ای مردم! پروردگار خود را پرستش کنید؛ آن کس که شما، و کسانی را که پیش از شما بودند آفرید، تا پرهیزکار شوید.

الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ الْأَرْضَ فِرَاشاً وَ السَّمَاءَ بِنَاءً وَ أَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَرَاتِ رِزْقاً لَکُمْ فَلاَ تَجْعَلُوا لِلَّهِ أَنْدَاداً وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ‌ (22)

آن کس که زمین را بستر شما، و آسمان [ جو زمین‌] را همچون سقفی بالای سر شما قرار داد؛ و از آسمان آبی فرو فرستاد؛ و به وسیله آن، میوه‌ها را پرورش داد؛ تا روزی شما باشد. بنابر این، برای خدا همتایانی قرار ندهید، در حالی که می‌دانید (هیچ یک از آنها، نه شما را آفریده‌اند، و نه شما را روزی می‌دهند).

 

با توجه به محور سوره، این سوره همانند سوره نساء و سوره هود است اما تفاوت در این است که در سوره نساء محدوده تقوی مشخص شده، در سوره هود محدوده عبادت مشخص شده و در این سوره به داشتن تقوی تهییج شده است.

در این سوره برای تهییج به تقوی، به سختیها و مشکلات مسیر انسان اشاره می کند که در ادامه بیان خواهد شد.

در این سوره چهار بار «یا ایها الناس» تکرار شده، و همانطور که مشاهده می شود، محور سوره نیز با «یا ایها الناس» شروع شده است. هر یک از آیه هایی که با «یا ایها الناس» شروع شده شروع یکی از مقاطع سوره است.

سوره حجرات

سوره حجرات: بیان ادب سِیر جماعت مسلمین به سمت هدف- قانون اساسیِ مومنینِ مجاهد

محور سوره: 217-218 سوره بقره

یَسْأَلُونَکَ عَنِ الشَّهْرِ الْحَرَامِ قِتَالٍ فِیهِ قُلْ قِتَالٌ فِیهِ کَبِیرٌ وَ صَدٌّ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ وَ کُفْرٌ بِهِ وَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَ إِخْرَاجُ أَهْلِهِ مِنْهُ أَکْبَرُ عِنْدَ اللَّهِ وَ الْفِتْنَةُ أَکْبَرُ مِنَ الْقَتْلِ وَ لاَ یَزَالُونَ یُقَاتِلُونَکُمْ حَتَّى یَرُدُّوکُمْ عَنْ دِینِکُمْ إِنِ اسْتَطَاعُوا وَ مَنْ یَرْتَدِدْ مِنْکُمْ عَنْ دِینِهِ فَیَمُتْ وَ هُوَ کَافِرٌ فَأُولٰئِکَ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ أُولٰئِکَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ‌ (217)

از تو، در باره جنگ کردن در ماه حرام، سؤال می‌کنند؛ بگو: «جنگ در آن، (گناهی) بزرگ است؛ ولی جلوگیری از راه خدا (و گرایش مردم به آیین حق) و کفر ورزیدن نسبت به او و هتک احترام مسجد الحرام، و اخراج ساکنان آن، نزد خداوند مهمتر از آن است؛ و ایجاد فتنه، (و محیط نامساعد، که مردم را به کفر، تشویق و از ایمان بازمی‌دارد) حتّی از قتل بالاتر است. و مشرکان، پیوسته با شما می‌جنگند، تا اگر بتوانند شما را از آیینتان برگردانند؛ ولی کسی که از آیینش برگردد، و در حال کفر بمیرد، تمام اعمال نیک (گذشته) او، در دنیا و آخرت، برباد می‌رود؛ و آنان اهل دوزخند؛ و همیشه در آن خواهند بود.

إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ الَّذِینَ هَاجَرُوا وَ جَاهَدُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ أُولٰئِکَ یَرْجُونَ رَحْمَةَ اللَّهِ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ‌ (218)

کسانی که ایمان آورده و کسانی که هجرت کرده و در راه خدا جهاد نموده‌اند، آنها امید به رحمت پروردگار دارند و خداوند آمرزنده و مهربان است.

 

مقطع دوم سوره فتح (سوره قبلی) با عنوان «مشخص کردن ماموریت رسول الله ص و واجبات کسانی که این رسول به سوی آنها فرستاده شده» پیش از این بیان شد. آن مقطع با آیه: «إِنَّا أَرْسَلْناکَ شاهِداً وَمُبَشِّراً وَنَذِیراً*لِتُؤْمِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَتُعَزِّرُوهُ وَتُوَقِّرُوهُ وَتُسَبِّحُوهُ بُکْرَةً وَأَصِیلًا (الفتح: 8)» شروع شد و سوره فتح در فقره دومش گذری بر واجبات کسانی که این رسول به سوی آنها فرستاده شده داشت.

این سوره (سوره حجرات) آن بیان را کامل می کند. به بیان دیگر سوره حجرات تکمله سوره فتح در بیان واجبات کسانی است که این رسول ص به سوی آنها فرستاده شده. به این ترتیب سوره فتح با بیان «مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِوَالَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْکُفَّارِ رُحَماءُ بَیْنَهُمْ .... (فتح: 29)» به پایان رسید و سوره حجرات برای تذکر ادب در رابطه بین مومنین و رسول الله ص و بین مومنین با یکدیگر آمده.

به طور کلی سوره حجرات روش اجرایی معانی که در سوره فتح بیان شده بود را نشان می دهد. به عنوان مثال در انتهای سوره فتح بیان شده بود: «مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَالَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْکُفَّارِ رُحَماءُ بَیْنَهُمْ» و در این سوره طریق تحقیق این امر را با نهی مومنین از غیبت و تجسس و... بیان می شود. یا در سوره فتح بحث از داستان حدیبیه است و اعتراضاتی که به رسول الله ص شد (هر چند این اعتراضات خاموش بود) و این سوره  با آیه:«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تُقَدِّمُوا بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ وَرَسُولِهِ ...» شروع می شود. و...

.............

سوره جاثیه (سوره ابتدایی این مجموعه) معنی هدایت به کتاب الهی را تعمیق بخشید و سوره احقاف معنی توحید را تعمیق بخشید و سوره قتال (محمد) بیان کرد که اصل قتال بین صف مومنین و کافرین است و سوره فتح بیان کرد که معرکه و جبهه مسلمین پیروز است و سوره حجرات ادب سیر جماعت مسلمین به سمت هدف را بیان می کند.

.................

از آنجا که سوره حجرات و سره فتح در یک مجموعه قرار دارند، پس محور سوره حجرات از سوره بقره، باید بعد از محور سوره فتح باشد یا محور هر دو سوره یکی باشد. با تامل در سوره حجرات و سوره برائت (توبه)متوجه می شویم که بین این دو سوره رابطه وجود دارد.

        سوره توبه با آیه: «لَقَدْ جاءَکُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِکُمْ عَزِیزٌ عَلَیْهِ ما عَنِتُّمْ حَرِیصٌ عَلَیْکُمْ بِالْمُؤْمِنِینَ رَؤُفٌ رَحِیمٌ (توبه: 128)» به پایان می رسد. در سوره حجرات هم مشاهده می شود: «وَاعْلَمُوا أَنَّ فِیکُمْ رَسُولَ اللَّهِ لَوْ یُطِیعُکُمْ فِی کَثِیرٍمِنَ الْأَمْرِ لَعَنِتُّمْ»

        در سوره توبه بیان می شود: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَکُونُوا مَعَ الصَّادِقِینَ» (توبه: 119) و در سوره حجرات در تفسیر صادقین بیان می شود: «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ ثُمَّ لَمْ یَرْتابُوا وَجاهَدُوا بِأَمْوالِهِمْوَأَنْفُسِهِمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ أُولئِکَ هُمُ الصَّادِقُونَ»

        در سوره توبه داریم: «الْأَعْرابُ أَشَدُّ کُفْراً وَنِفاقاً ...» (توبه:97) و در سوره حجرات: «قالَتِ الْأَعْرابُ آمَنَّا قُلْ لَمْ تُؤْمِنُوا وَلکِنْ قُولُوا أَسْلَمْنا ....»

پیش از این بیان شد که سوره انفال و توبه در حکم یک سوره هستند که یک محور واحد دارند.

        سوره انفال با آیه: «یَسْئَلُونَکَ .. فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَصْلِحُوا ذاتَ بَیْنِکُمْ» شروع می شود. در سوره حجرات هم بیان شده: «وَإِنْ طائِفَتانِ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ اقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَیْنَهُما فَإِنْ بَغَتْ إِحْداهُما عَلَى الْأُخْرى فَقاتِلُوا الَّتِی تَبْغِی حَتَّى تَفِیءَ إِلىأَمْرِ اللَّهِ»

این ارتباطات بین سوره حجرات و سوره های انفال و توبه نشان می دهد که محور سوره حجرات همان محور سوره های انفال و توبه است. پس محور سوره حجرات این سه آیه است:

«کُتِبَ عَلَیْکُمُ الْقِتالُ وَهُوَ کُرْهٌ لَکُمْ وَعَسى أَنْ تَکْرَهُوا شَیْئاً وَهُوَ خَیْرٌ لَکُمْ وَعَسى أَنْ تُحِبُّوا شَیْئاً وَهُوَ شَرٌّ لَکُمْ وَاللَّهُ یَعْلَمُ وَأَنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ* یَسْئَلُونَکَ عَنِ الشَّهْرِ الْحَرامِ قِتالٍ فِیهِ قُلْ قِتالٌ فِیهِ کَبِیرٌ وَصَدٌّ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ وَکُفْرٌ بِهِ وَالْمَسْجِدِ الْحَرامِوَإِخْراجُ أَهْلِهِ مِنْهُ أَکْبَرُ عِنْدَ اللَّهِ وَالْفِتْنَةُ أَکْبَرُ مِنَ الْقَتْلِ وَلا یَزالُونَ یُقاتِلُونَکُمْ حَتَّى یَرُدُّوکُمْ عَنْ دِینِکُمْ إِنِ اسْتَطاعُوا وَمَنْ یَرْتَدِدْ مِنْکُمْ عَنْ دِینِهِ فَیَمُتْ وَهُوَ کافِرٌ فَأُولئِکَ حَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ فِی الدُّنْیا وَالْآخِرَةِ وَأُولئِکَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِیها خالِدُونَإِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَالَّذِینَ هاجَرُوا وَجاهَدُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ أُولئِکَ یَرْجُونَ رَحْمَتَ اللَّهِ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ» (بقره: 216 - 218).

این آیات پس از آیات محور سوره فتح بیان شده و بین این آیات و سوره حجرات ارتباطاتی وجود دارد:

        در سوره حجرات بیان شده: «أَنْ تَحْبَطَ أَعْمالُکُمْ وَأَنْتُمْ لا تَشْعُرُونَ» و در این آیات بیان شده: «فَأُولئِکَ حَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ فِی الدُّنْیا وَالْآخِرَةِ»

        در این آیات بیان شده: «أُولئِکَ یَرْجُونَ رَحْمَتَ اللَّهِ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ» که این آیه با آیه «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَیْنَ أَخَوَیْکُمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ» ارتباط دارد.

        این آیات با دو اسم «غَفُورٌ رَحِیمٌ» ختم شده و در سوره حجرات این دو اسم زیاد تکرار شده.

پس از اینکه مطمئن شدیم که محور سوره حجرات سه آیه ای است که بیان شد، می توان فهمید که سوره حجرات آداب و سلوک و اخلاقیات صف مجاهدین و چشم انداز قتال انسانی اش را بیان می کند.

از آنجا که آیات محور سوره در سوره بقره در سیاق آیه: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا ادْخُلُوا فِی السِّلْمِ کَافَّةً وَلا تَتَّبِعُوا خُطُواتِ الشَّیْطانِ» بیان شده، پس سوره حجرات معانی از اسلام را بیان می کند که واجب است در آنها وارد شد و طریقی از شیطان را معرفی می کند که مسلمان نباید به آنها نزدیک شود. و این قانون اساسی مجاهدین و پس از آن قانون اساسی مسلمانان حقیقی است.

..............

این سوره از یک مقطع که زیر مجموعه هایی دارد تشکیل شده.

امین اسلامی دانش آموخته کارشناسی ارشد معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق (ع).
از سال 89 در زمینه آموزش مجازی و تولید دوره های آموزشی تحت وب فعالیت هایی انجام داده ام. درحال حاضر این سایت محملی برای انتشار محصولات تولید شده با موضوعات مختلف از جمله «حوزه انقلابی» است.

قدرت گرفته از بلاگ بیان » طراحی قالب بلاگ بیان