سوره بلد: بیان اینکه انسان مکلف است و روشن شدن جوانب تکلیف انسان- معرفی طبیعت انسانی که از تکلیف روی می گرداند

محور سوره: 1-5 سوره بقره

الم‌ (1)

الم (بزرگ است خداوندی که این کتاب عظیم را، از حروف ساده الفبا به وجود آورده).

ذٰلِکَ الْکِتَابُ لاَ رَیْبَ فِیهِ هُدًى لِلْمُتَّقِینَ‌ (2)

آن کتاب با عظمتی است که شک در آن راه ندارد؛ و مایه هدایت پرهیزکاران است.

الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ وَ یُقِیمُونَ الصَّلاَةَ وَ مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنْفِقُونَ‌ (3)

(پرهیزکاران) کسانی هستند که به غیب [آنچه از حس پوشیده و پنهان است‌] ایمان می‌آورند؛ و نماز را برپا می‌دارند؛ و از تمام نعمتها و مواهبی که به آنان روزی داده‌ایم، انفاق می‌کنند.

وَ الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِمَا أُنْزِلَ إِلَیْکَ وَ مَا أُنْزِلَ مِنْ قَبْلِکَ وَ بِالْآخِرَةِ هُمْ یُوقِنُونَ‌ (4)

و آنان که به آنچه بر تو نازل شده، و آنچه پیش از تو (بر پیامبران پیشین) نازل گردیده، ایمان می‌آورند؛ و به رستاخیز یقین دارند.

أُولٰئِکَ عَلَى هُدًى مِنْ رَبِّهِمْ وَ أُولٰئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ‌ (5)

آنان بر طریق هدایت پروردگارشانند؛ و آنان رستگارانند.

سوره بلد با قسم شروع می شود و این نشان می دهد که این سوره در مقدمه سوره بقره تفصیل داده شده به این دلیل مشاهده می شود که از دعوت به انفاق و معالجه عدم انفاق بحث می کند و همچنین انسان را به ایمان و توصیه به صبر و توصیه به مرحمت دعوت می کند همچنین این سوره درباره کافرین هم بحث می کند. و اینها معانی است که ارتباط این سوره با مقدمه سوره بقره را مشخص می کند.

از طرف دیگر مشاهده می شود که بین سوره های فجر و بلد رابطه تکامل وجود دارد به این صورت که سوره فجر کسی که عمل نمی کند را انکار می کند، و سوره بلد انسان را به سوی عمل دعوت می کند و همانگونه که سوره فجر با بحثی درباره کافرین و مومنین در روز قیامت به پایان می رسد، این سوره هم همینگونه ختم می شود.

بحث معنایی سوره

این سوره دو گروه اصحاب یمین و اصحاب شمال را معرفی می کند و بیان می کند که اصحاب شمال کافران به آیات الهی هستند و اصحاب یمین مومنانی هستند که به صبر و مرحمت توصیه می کنند و برده آزاد می کنند و یتیم و مسکین را اطعام می کنند و خداوند را برای این عطای عظیمش شکر می کنند و ارتباط این معانی با مقدمه سوره بقره واضح است. به این ترتیب به که مقدمه سوره بقره درباره متقین و کافرین  بحث می کند و سوره این بحث را تفصیل داده.

از مطالب این سوره مشخص می شود که انسانی که وحی او را تزکیه نکرده باشد، فکر می کند که تکلیفی وجود ندارد و هیچ کسی بر او قدرت پیدا نمی کند (کسی مسلط بر او نیست) و او به سوی انفاق دعوت می کند اما خودش انفاق نمی کند و به آیات خداوند کافر است و در آزاد کردن بنده کمک نمی کند و اطعام نمی کند و ایمان نمی آوردد و توصیه به صبر رحمت نمی کند.

از مطالب این سوره مشخص می شود که راه شناخت قدرت الهی توسط انسان، این است که ببیند چگونه انسان در رنج آفریده شده و راه ترک ادعاها، این است که بداند خداوند او را می بیند و طریق انجام کارهای خیر و ایمان و توصیه به صبر و رحمت، تذکر به این نکته است که خداوند به انسان دو چشم و زبان و لبهایی عطا فرموده و او را به سوی راه خیر و شر هدایت کرده.

به این ترتیب این سوره انسان را به این نکته هدایت می کند که انسان مکلف است و این سوره جوانب تکلیف انسان را روشن می کند و همچنین طبیعت انسانی که از تکلیف روی می گرداند هم مشخص می شود.