نساء: توضیح تقوا و بیان ماهیت آن و روش رسیدن به آن

محور سوره: آیات 21-25 سوره بقره

یَا أَیُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّکُمُ الَّذِی خَلَقَکُمْ وَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ‌ (21)

ای مردم! پروردگار خود را پرستش کنید؛ آن کس که شما، و کسانی را که پیش از شما بودند آفرید، تا پرهیزکار شوید.

سوره نساء به صورت یکجا نازل نشده، بلکه در طول مدت طولانی، بخشهای متعددی از این سوره نازل شده و سپس رسول الله صلی الله علیه و آیه امر کرده که هر قسمت از این سوره را در موضع خودش قرار دهند. در این سوره آیاتی وجود دارد که در سال سوم هجرت نازل شده اند (آیات مربوط به غزوه احد) همچنین آیاتی وجود دارد که در سال ششم نازل شده اند و آیاتی هم هست که در سال هشتم نازل شده اند (آیات مربوط به حکم زناکار)

آیات بعد از مقدمه سوره بقره (قسم اول سوره بقره) با « یا أَیُّهَا النَّاسُ ..» شروع می شوند و با آیه «وَهُوَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ» به پایان می رسند و ملاحظه می شود که سوره نساء هم با خطاب « یا أَیُّهَا النَّاسُ » شروع شده و با آیه «وَاللَّهُ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ» به پایان می رسد. همانگونه که سوره آل عمران چنین نسبتی با مقدمه سوره بقره داشت.

مشاهده خواهد شد همانگونه که سوره آل عمران در آیات مقدمه سوره بقره و امتدادات معانی محورش (مقدمه سوره بقره) تفصیل داده شده بود، آیات این سوره (نساء) هم در آیات بعد از مقدمه سوره بقره (قسم اول سوره بقره) و امتدادات معانی این محور تفصیل داده خواهد شد. در حقیقت سوره نساء در زیر نور سوره آل عمران بحث طریق تحقق تقوا و ایمان و عمل صالح را با مفهوم وسیع تری بیان می کند. همچنین سوره مائده هم در زیر نور سوره آل عمران مفهوم وسیع تری از بحث کفر و نفاق ارائه می کند به همین دلیل است که مشاهده می شود معانی که در سوره آل عمران بیان شده بود، در سوره نساء و مائده هم تکرار می شوند.

بعد از مقدمه سوره بقره، مقطع اول از قسم اول این سوره قرار دارد که ما پیش از این، این مقطع را به عنوان مقطع طریقین (دو راهی) معرفی کردیم به این معنی که در این مقطع طریق تقوا و طریق ضلالت معرفی می شود.این سوره (نساء) و سوره های مائده و انعام در این مقطع تفصیل داده خواهند شد به این صورت که پنج آیه اول این مقطع در سوره نساء تفصیل داده می شوند، دو آیه بعدی محور سوره مائده هستند و دو آیه بعد از آن هم محور سوره انعام. مقطع طریقین با آیه « وَهُوَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ» به پایان می رسد. سوره نساء هم با آیه ای با همین مضمون به پایان می رسد و این نشان می دهد که سوره نساء علاوه بر اینکه در 5 آیه ابتدایی مقطع طریقین تفصیل داده شده، در آیات بعدی هم تفصیل داده می شود.

سوره نساء برای سوره های مائده و انعام در حکم مقدمه ورود به بحث است و مطالبی را قبل از ورود به مقطع طریقین بیان می کنند و اساسی را برای تفصیل دو سوره بعدی بنا می نهد.

این سوره آنچه که داخل در تقوا است را شرح می دهد و طریق رسیدن به تقوا را بیان می کند و همچنین بحث ایمان و عمل صالح و موضع قرآن و رسول الله صلی الله علیه و آله درباره ایمان و عمل صالح را شرح می دهد. به همین دلیل این سوره با آیه « یا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمُ» شروع می شود. این سوره تفصیلی از سوره بقره است و همانگونه که در محورش تفصیل داده شده، در امتدادات معانی محورش و ارتباطات محورش هم تفصیل داده می شود. به عنوان مثال در سوره بقره، وصیت به عنوان یک واجب معرفی شده، در این سوره تفصیل این مطلب بیان می شود یا در سوره بقره جنگ و قتال به عنوان یک واجب معرفی شده، در این سوره تفصیلاتی در شأن آن بیان می شود.

در پنج آیه محور سوره نساء حکمت امر به عبادت بیان شده و آن حکمت کسب تقوا است « لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ» و تقوا با کفر و نفاق منافات دارد. تقوا در ابتدای سوره بقره به این صورت ذکر شده: « ذلِکَ الْکِتابُ لا رَیْبَ فِیهِ هُدىًلِلْمُتَّقِینَ» و یک مقطع کامل در سوره نساء در مورد اطاعت از خدا و رسولش صلی الله علیه و آله آمده و در بیش از یک مقطع در این سوره بحث ایمان و چیزهایی که منافی ایمان است و بحث کفر و نفاق مطرح شده و این ارتباط سوره نساء به محورش در سوره بقره است.

این سوره از سیزده مقطع تشکیل شده که هر یک از این سیزده مقطع، وحدت خاص خودشان را دارند اما بین مقطع قبل و بعد، ارتباطاتی وجود دارد و بین مقاطع سوره هم روابط متعددی دیده می شود و به صورت کلی، این سوره با همه مقاطعش یک کل متکامل را تشکیل می دهد.