سوره مجادله: صفات کسانی که با خدا و رسولش محاربه می کنند

محور سوره: 26-27 سوره بقره

إِنَّ اللَّهَ لاَ یَسْتَحْیِی أَنْ یَضْرِبَ مَثَلاً مَا بَعُوضَةً فَمَا فَوْقَهَا فَأَمَّا الَّذِینَ آمَنُوا فَیَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ وَ أَمَّا الَّذِینَ کَفَرُوا فَیَقُولُونَ مَا ذَا أَرَادَ اللَّهُ بِهٰذَا مَثَلاً یُضِلُّ بِهِ کَثِیراً وَ یَهْدِی بِهِ کَثِیراً وَ مَا یُضِلُّ بِهِ إِلاَّ الْفَاسِقِینَ‌ (26)

خداوند از این که (به موجودات ظاهرا کوچکی مانند) پشه، و حتی کمتر از آن، مثال بزند شرم نمی‌کند. (در این میان) آنان که ایمان آورده‌اند، می‌دانند که آن، حقیقتی است از طرف پروردگارشان؛ و اما آنها که راه کفر را پیموده‌اند، (این موضوع را بهانه کرده) می‌گویند: «منظور خداوند از این مثل چه بوده است؟!» (آری،) خدا جمع زیادی را با آن گمراه، و گروه بسیاری را هدایت می‌کند؛ ولی تنها فاسقان را با آن گمراه می‌سازد!

الَّذِینَ یَنْقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِنْ بَعْدِ مِیثَاقِهِ وَ یَقْطَعُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ یُوصَلَ وَ یُفْسِدُونَ فِی الْأَرْضِ أُولٰئِکَ هُمُ الْخَاسِرُونَ‌ (27)

فاسقان کسانی هستند که پیمان خدا را، پس از محکم ساختن آن، میشکنند؛ و پیوندهایی را که خدا دستور داده برقرار سازند، قطع نموده، و در روی زمین فساد میکنند؛ اینها زیانکارانند.

تشابه بسیار زیادی بین این سوره با سوره مائده وجود دارد. سوره مائده با امر به وفای به عقود شروع می شود و سوره مجادله با روش خطای فک عقد ازدواج. در سوره مائده درباره تعاون بر بر و تقوی سخن به میان آمده، در این سوره نیز. در سوره مائده تصریحی به ذکر حزب الله مشاهده می شود، در این سوره نیز این تصریح وجود دارد. این تشابهات و تشابهات دیگری که دراین مجال بیان نشد، نشان می دهد که محور این سوره با محور سوره مائده یکی است.

محور سوره مائده آیه «ان الله لا یستحیی ان یضرب مثلا ما... اولئک هم الخاسرون» (26-27 سوره بقره) است. این آیه بیان می کند که سبب اینکه خدا انسان را گمراه می کند، اتصاف انسان به فسوق است، فسقی که نقض عهدی که با خدا بسته، بعد از پیمانش با او، و قطع ما امر الله به ان یوصل و افساد در زمین،  باشد.

بنابراین سوره مائده برای بیان روش هایی برای رهایی از این موارد آمد و طریق هدایت را به شکل ایجابی به سالک نشان داد. معانی که در سوره نساء و امثال آن شرح داده شد. سوره مجادله هم قرار است همین نقش را ایفا کند و انسان سالک را از عوامل گمراهی نجات دهد. پس اگر در سوره حدید معانی ایجابی هدایت معرفی شده بودند، سوره مجادله معانی سلبی را بیان می کند که ممکن است انسان را به گمراهی بکشانند.

در این سوره دو گروه وجود دارند: متقین و فاسقین. فاسقین هم دو گروهند: کافرین و منافقین. پس در این سوره مومنین یکطرف قرار دارند و فاسقین در طرف دیگر.

این آیات در سوره بقره ویژگیهای متقین را بیان می کنند: «الم* ذلک الکتاب لاریب فیه هدی للمتقین* الذین یومنون بالغیب و یقیمون الصلوه و مما رزقناهم ینفقون» و این آیه هم در سوره بقره ویژگیهای فاسقین را بیان می کند: «الذین ینقضون عهد الله من بعد میثاقه و یقطعون ما امر الله به ان یوصل و یفسدون فی الارض اولئک هم الخاسرون». گروه اول مفلحونند و گروه دوم خاسرون. سوره حدید اموری را بیان کرد که به وسیله عمل به آنها، ویژگیهای متقین ایجاد می شوند. سوره مجادله مواردی را برای رهایی از ویژگیهای فاسقین بیان خواهد کرد. این دو سوره در تکامل یکدیگر هستند و در مواردی همپوشانی دارند.

سوره مجادله از یک مقدمه و دو مقطع تشکیل شده که هر مقطع با آیه «ان الذین یحادون الله و رسوله...» از یکدیگر جدا می شوند. از مطلع هر یک از مقاطع می توان کیفیت تکامل سوره های حدید و مجادله را متوجه شد.سوره حدید به ایمان به خدا و رسولش امر می کرد و سوره مجادله از مخالفت با خدا و رسولش بحث خواهد کرد. وهمانطور که بیان شد، این دو سوره صفات دو گروه متقابل را بیان می کنند: متقین و فاسقین، برای تحقق تقوا و رهایی از شر فسوق.