توبه: ارائه «منشور جهاد» به مسلمین از خلال مسائلی که در «غزوه تبوک» پیش آمده

محور سوره: 216-218 سوره بقره- آیه قتال و دو آیه بعد از آن

کُتِبَ عَلَیْکُمُ الْقِتَالُ وَ هُوَ کُرْهٌ لَکُمْ وَ عَسَى أَنْ تَکْرَهُوا شَیْئاً وَ هُوَ خَیْرٌ لَکُمْ وَ عَسَى أَنْ تُحِبُّوا شَیْئاً وَ هُوَ شَرٌّ لَکُمْ وَ اللَّهُ یَعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لاَ تَعْلَمُونَ‌ (216)

جهاد در راه خدا، بر شما مقرّر شد؛ در حالی که برایتان ناخوشایند است. چه بسا چیزی را خوش نداشته باشید، حال آن که خیرِ شما در آن است. و یا چیزی را دوست داشته باشید، حال آنکه شرِّ شما در آن است. و خدا می‌داند، و شما نمی‌دانید.

یَسْأَلُونَکَ عَنِ الشَّهْرِ الْحَرَامِ قِتَالٍ فِیهِ قُلْ قِتَالٌ فِیهِ کَبِیرٌ وَ صَدٌّ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ وَ کُفْرٌ بِهِ وَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَ إِخْرَاجُ أَهْلِهِ مِنْهُ أَکْبَرُ عِنْدَ اللَّهِ وَ الْفِتْنَةُ أَکْبَرُ مِنَ الْقَتْلِ وَ لاَ یَزَالُونَ یُقَاتِلُونَکُمْ حَتَّى یَرُدُّوکُمْ عَنْ دِینِکُمْ إِنِ اسْتَطَاعُوا وَ مَنْ یَرْتَدِدْ مِنْکُمْ عَنْ دِینِهِ فَیَمُتْ وَ هُوَ کَافِرٌ فَأُولٰئِکَ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ أُولٰئِکَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ‌ (217)

از تو، در باره جنگ کردن در ماه حرام، سؤال می‌کنند؛ بگو: «جنگ در آن، (گناهی) بزرگ است؛ ولی جلوگیری از راه خدا (و گرایش مردم به آیین حق) و کفر ورزیدن نسبت به او و هتک احترام مسجد الحرام، و اخراج ساکنان آن، نزد خداوند مهمتر از آن است؛ و ایجاد فتنه، (و محیط نامساعد، که مردم را به کفر، تشویق و از ایمان بازمی‌دارد) حتّی از قتل بالاتر است. و مشرکان، پیوسته با شما می‌جنگند، تا اگر بتوانند شما را از آیینتان برگردانند؛ ولی کسی که از آیینش برگردد، و در حال کفر بمیرد، تمام اعمال نیک (گذشته) او، در دنیا و آخرت، برباد می‌رود؛ و آنان اهل دوزخند؛ و همیشه در آن خواهند بود.

إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ الَّذِینَ هَاجَرُوا وَ جَاهَدُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ أُولٰئِکَ یَرْجُونَ رَحْمَةَ اللَّهِ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ‌ (218)

کسانی که ایمان آورده و کسانی که هجرت کرده و در راه خدا جهاد نموده‌اند، آنها امید به رحمت پروردگار دارند و خداوند آمرزنده و مهربان است.

محورش همان محور سوره انفال است/ منشور قتال/ تفصیل مطالب سوره انفال

همانطور که در مقدمه سوره انفال بیان شد، این سوره امتداد سوره انفال است و در تفصیل سه آیه مربوط به جهاد در سوره بقره (آیات 216-218) با سوره انفال مشارکت و همکاری می کند به این صورت که در سوره انفال مباحث نظری و عملی مربوط به بحث جهاد و قتال مطرح شده بود و این سوره منشور جهاد و قتال و جنگ است به طوری که اگر کسی بخواهد بحث جنگ و جهاد در اسلام را به صورت نظری و عملی متوجه شود، باید هر دو سوره انفال و توبه را بخواند و به مطالب آنها ملتزم باشد و به آنها عمل کند.

بحث وجوب قتال در آیات 216-218 سوره بقره بیان می شود و در سوره های انفال و توبه مشخص می شود که با چه کسانی باید جهاد کرد و ملزومات این جهاد چیست و شروط مادی و فردی آن چیست و چه احکامی دارد، چه کسی به عهدش وفا می کند و بحث غنائم و غیر آن چگونه حل می شود و... و همه این مسائل از خلال تطبیق عملی واجب جهاد در زمان رسول الله صلی الله علیه و آله قابل حل است. به همین دلیل مباحث سوره انفال حول مباحث مطرح شده در جنگ «بدر» بیان شده بود و مباحث سوره توبه حول مباحث مطرح شده در جنگ «تبوک» بیان می شود.

این سوره از سه قسم تشکیل شده:

در قسم اول به برائت از مشرکین امر شده و همچنین ولایت کافرین تحریم شده و به کشتن و از بین بردن مشرکین و اهل کتاب امر شده. در حقیقت قسم اول، قسمی است که در آن مقدمات اصلی بیان می شود، مقدماتی که برای جنگ و جهاد به آنها نیاز است. به همین دلیل این مقدمات در قسمی بیان می شود که یک فرمان عام می دهد.