سوره اعراف: بیان نمونه هایی از هدایت هایی که خداوند بر امتها نازل کرده و موقف امتها در مقابل این هدایت ها. عبرتی برای امت رسول الله صلی الله علیه و آله

محور سوره: آیه 38 سوره بقره: مقطع دوم از قسم اول سوره بقره (مقطع حضرت آدم ع)

قُلْنَا اهْبِطُوا مِنْهَا جَمِیعاً فَإِمَّا یَأْتِیَنَّکُمْ مِنِّی هُدًى فَمَنْ تَبِعَ هُدَایَ فَلاَ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لاَ هُمْ یَحْزَنُونَ‌ (38)

گفتیم: «همگی از آن، فرود آیید! هرگاه هدایتی از طرف من برای شما آمد، کسانی که از آن پیروی کنند، نه ترسی بر آنهاست، و نه غمگین شوند.»

مشاهده شد که سوره آل عمران در بیست آیه اول سوره بقره تفصیل داده شد و پس از آن سه سوره نساء، مائده و انعام در آیات بعدی تا آیه 29 (مقطع طریقین) تفصیل داده شدند. پس از سوره انعام، این سوره (اعراف) در مقطع جدیدی در سوره بقره تفصیل داده می شود و آن مقطعی است که بحث داستان حضرت آدم علیه السلام بیان می شود و با این آیه شروع می شود: «قُلْنَا اهْبِطُوا مِنْها جَمِیعاً فَإِمَّا یَأْتِیَنَّکُمْ مِنِّی هُدىً فَمَنْ تَبِعَ هُدایَ فَلا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلاهُمْ یَحْزَنُونَ* وَالَّذِینَ کَفَرُوا وَکَذَّبُوا بِآیاتِنا أُولئِکَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِیها خالِدُونَ». با دقت در آیه محور این سوره و آیه سوم سوره اعراف، که می فرماید: «اتَّبِعُوا ما أُنْزِلَ إِلَیْکُمْ مِنْ رَبِّکُمْ» ارتباط بین این سوره و محورش مشخص می شود.

سوره اعراف از یک مقدمه تشکیل شده و در ادامه داستان حضرت آدم علیه السلام بیان می شود و سپس داستان اقوام دیگر، نوح و عاد و ثمود و لوط و شعیب علیهم السلام بیان شده و در ادامه داستان حضرت موسی علیه السلام و فرعون بیان می شود و سپس داستان بنی اسرائیل بعد از خروج از مصر و سپس مواجهه با فرعون بیان می شود.

کسی که در این معانی تامل کند، مشاهده خواهد کرد که اینها نمونه هایی از هدایت هستند که خداوند در خلال قرون بر امت ها نازل کرده و در این داستان ها، موقف و موضع این امت ها در مقابل این هدایت مشخص می شود و عاقبت امرشان نیز روشن می شود و همه اینها به مثابه درسی برای این امت است. به این ترتیب می توان به این نتیجه رسید که این سوره تفصیل بخش خاصی از محورش است که می فرماید: «فَمَنْ تَبِعَ هُدایَ فَلا خَوْفٌ عَلَیْهِمْوَلا هُمْ یَحْزَنُونَ وَالَّذِینَ کَفَرُوا وَکَذَّبُوا بِآیاتِنا أُولئِکَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِیها خالِدُونَ» در صورتی که قبل از این آیه در سوره بقره، داستان حضرت آدم علیه السلام و بعد از آن هم داستان بنی اسرائیل بیان شده و مشاهده می شود که داستان حضرت آدم علیه السلام و بنی اسرائیل در این سوره در خدمت محور خاص سوره قرار گرفته اند.

این سوره از ابتدا یک امر را بیان می کند « اتَّبِعُوا» و در ادامه آن را تفصیل می دهد. در این تفصیل به اعماق تاریخ رجوع می کند و آن را بررسی می کند تا به رسالت خاتم رسل می رسد. در این سوره در ابتدا اصل مساله و قاعده بحث مشخص شده و سپس داستان شروع می شود و نمونه هایی بیان می شود تا به رسالت خاتم رسل می رسد. در خلال بیان داستان ها، هشدار و انذار می دهد و غفلت و اهل آن را تقبیح می کند و بر علیه معرضین و روی گردانان حجت هایی را اقامه می کند و نشانه های مسیر مستقیم را برای اهل هدایت مشخص می کند. در این سوره، هر آیه، آیه قبل را تکمیل می کند و همه آیات در راستای ایجاد یقین به حقانیت رسالت رسول الله صلی الله علیه و آله و وجوب اطاعت از ایشان و تبعیت از هدایتی که بر ایشان نازل شده «قرآن» و تبعیت از دعوت و دین و شریعت ایشان قرار دارند.

بین ابتدا و انتهای این سوره، ارتباطاتی وجود دارد: در ابتدای سوره بحثی درباره تبعیت از قرآن و هشدار نسبت به تبعیت از شیطان و وصف ملائکه خداوند به اطاعت مطلق از ایشان بیان شده و در آخر سوره به شنیدن قرآن و پناه بردن از شر شیطان و ثناء ملائکه الهی امر می کند.

این سوره از سه قسم تشکیل شده که قسم اول از یک مقدمه (که مقدمه سوره است) و یک مقطع، قسم دوم از چهار مقطع و قسم سوم از دو مقطع تشکیل شده اند.